PENERAPAN CORAl{ ETNIK TEMPATAN KE DALAM SENI TAMPAK KONTEMPORARI DI MALAYSIA.

Transcription

1 PENERAPAN CORAl{ ETNIK TEMPATAN KE DALAM SENI TAMPAK KONTEMPORARI DI MALAYSIA. Wilemina BiiiAnak Embit If Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian 68 (Seni Halus) W

2 P.I<HIDMAT MAI<LUMAT Al<ADEMII< UNIMAI. UNIVERSITI MALAYSIA SARAWA Q4~OO KOla Sam PENERAPAN CORAK ETNIK TEMPATAN KE DALAM SENI TAMPAK KONTEMPORARI DI MALAYSIA. WILEMINA BIRI ANAK EMBIT Projek ini merupakan satu keperluan untuk Ijazah Sarjana Seni Gunaan dengan Kepujian Seni Halus Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif UNIVERSITI MALA YSIA SARA WAK 2006

3 Catatan: *Tesis/Laporan dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah, Sarjana dan Sarjana Muda *Jika Tesis/Laporan ini SULIT atau TERHAD, sila lampirkan surat daripada pihak berkuasal organisasi berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis/laporan ini perlu dikelaskan sebagai SULIT atau TERHAD Saya UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK BORANG PENGESAHAN STATUS TESISILAPORAN JUDUL: PENERAPAN CORAK ETNIK KE DALAM SEN! KONTEMPORARI DI MALAYSIA SESI PENGAJIAN : 2003/2006 'WILEMINA BIRI ANAK EMBIT Mengaku membenarkan tesis/laporan* ini disimpan di Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut: 1. Tesis/Laporan adalah hakmilik Universiti Malaysia Sarawak 2. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja 3. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat pendigitan untuk membangunkan Pangkalan Data Kandungan Tempatan 4. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat salinan tesis/laporan ini sebagai pertukaran bahan antara institusi pengajian ting ḣ i 5. *sila tandakanu SULIT D D TERHAD D TIDAK TERHAD ~~~-. Tand'atangan Penulis Tarikh: ')-. ~( 4 I) ~ 0 b (mengandungi maklumat yang berdatjah kese1amatan atau kepentingan seperti termaktub di dalam AKTA RAHSIA RASMI 1972) (Mengandungi maklumat Terhad yang telah ditentukan oleh Organisasilbadan dimana di mana penye1idikan dijalankan) Disahkan Tandatangan Penyelia Tarikh: Alamat Tetap: LOT 296, NO 6C LORONG TAMAN KENARI SIBU SARAWAK.

4 Projek bertajuk 'Penerapan Corak Etnik Tempatan Ke Dalam Seni Kontemporari Di Malaysia' telah disediakan oleh Wilemina Biri Anak Embit dan telah disediakan kepada Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk Ijazah Srujana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (Seni Halus). Diterima untuk diperiksa oleh: (Awangko Hamdan Awang Arshad) Tarikh:

5 Penghargaan Salam sejahtera Di dalam kesempatan ini, saya ingin mengucapkan terima kasih kepada semua yang telah terlibat di dalam menghasilkan kajian ini. Terutama sekali Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif yang telah memberi saya peluang untuk mempelajari ilmu seni dengan lebih mendalam tentang seni itu. saya ingin mengucapkan terima kasih kepada pensyarah selaku penyelia saya iaitu Encik A wangko Hamdan dan semua pensyarab Seni Halus sepert,i Encik Anuar Ayob, Encik Wan Jamarul, Encik Zulkalnain dan Encik Yakup atas segala tunjuk ajar dan nasi hat yang diberikan selama ini. Segala ilmu yang yang dicurahkan sangat berguna bagi saya. Selain daripada itu, saya juga ingin mengucapkan terima kasih kepada keluarga tersayang yang tidak putus-putus memberikan sokongan dan dorongan selama ini. Doa kalian amat bennakna. Terima kasih yang tidak terhinggajuga kepada rakan-rakan sepeijuangan seperti Lieza, Kate, Noza, Joy, Gloria, Alice, Midya, Halimab, Douglas, Elun, Marina, Rosita, Taini dan ramai lagi yang tidak dapat disebut di sini kerana banyak membantu walau dalam susab ataupun senang. Tanpa anda semua kajian ini mungkin tidak akan menjadi kenyataan..

6 SENARAI KANDUNGAN HALAMAN PENGESAHAN PENGAKUAN PENGHARGAAN SEN ARAI KANDUNGAN ~~~ ~STRACT I II BABI PENGENALAN 1.1 PENDAHULUAN 1.2 KENY A T AAN MASALAH 1.3 HIPOTESIS KAJIAN 1.4 OBJEKTIF KAJIAN BAB 2 METODOLOGI PENYELIDlKAN 2.1 PENDAHULUAN 4

7 BAB3 PERBINCANGAN CORAKETNIK CORAK ETNIK DALAM SENI TAMPAK DI MALAYSIA BAB4 KARYA 4.1 I PENDAHULUAN SINOPSIS KARYA ELEMEN FORMALISTIK PERKEMBANGAN IDEA PROSES PENGHASILAN KARYA BAB 5 RUJUKAN KESIMPULAN

8 Abstrak Pengkarya sangat tertarik dengan corak anyaman kerana ia mempunyai misteri disebaliknya. Di dalam karya ini, pengkarya telah menghasilkan karya yang mengambarkan keindahan estetik itu. Pengkarya telah menggunakan keratan kayu pelbagai bentuk dan warna, kemudian ia disusun menjadi satu bentuk yang menarik.

9 Abstract I am always fascinated with intriguing woven patterns because it conceals a sense of mysteries. My art form is an attempt to portray its aesthetic beauty through the assembling of various shapes of colorful wooden blocks into interesting interlocking form.

10 Bab 1 Pengenalan 1.1 Pendahuluan Dalam kehidupan kita sentiasa dikelilingi oleh eorak sama ada eorak buatan manusia ataupun eorak semulajadi. Dalam kehidupan pengkarya sendiri yang berasal dari rumah panjang suku kaum Than sentiasa terdedah dengan pelbagai eorak. Dari tikar bemban yang di pijak, pakaian tradisional Than yang di pakai pada hari keramaian, ukiran-ukiran pada kayu, senduk, tangga, terabai di dinding semuanya diliputi dengan eorak. Pengkarya merasakan corak-eorak yang berada di sekeliling pengkarya mempunyai keistimewaan yang tersendiri. Ramai generasi muda sekarang kurang mengenali eorak dan hanya mengenalinya tidak lebih sebagai perhiasan semata-mata termasuklah pengkarya sendiri. Terdapat seribu satu eerita di sebalik sesuatu eorak tersebut. Penulisan ini telah memberi ruang kepada pengkarya untuk mengkaji, mernahami dan mengenali eorak dengan Iebih dekat Iagi. Corak secara lumrahnya rnernpunyai hubungan rapat pada sebarang bentuk penciptaan (hasil seni) yang berfungsi sebagai hiasan. Pernbentukan eorak berasaskan kepada kekuatan struktur atau dasamya. Corak adalah satu penyusunan sarna ada rupa geometrik, organik atau gabungan kedua-duanya, disusun seeara berulang-ulang rnengikut struktumya. Ia adalah gabungan pola-pola keeil yang akhimya rnernbentuk eorak. Dengan kata lain, pola adalah satu komponen kecil dari eorak yang dihasilkan.

11 Terdapat pelbagai maksud dan tafsiran tentang corak yang dinyatakan. Salah satu daripadanya ialah menu rut buku Glosari Seni Lukis, terbitan Dewan Bahasa dan Pustaka: "corak merupakan gubahan, komposisi atau reka letak menyeluruh sesebuah karya seni. Reka bentuk lazimnya mengandungi ulangan motif atau figura. Acuan yang lazimnya dibuat daripada plaster, untuk membuat sesuatu dalam tuangan gangsa". Menurut buku Glosari Budaya Malaysia Corak Dan Motif ada mentakrifkan: "corak sebagai gabungan satu atau lebih motif yang di reka letak dengan kedudukan sarna ada melintang, menegak, menyerong atau bertaburan dengan wama-wama khusus terdapat dalam seni ukir, seni tenun, seni batik, seni anyam, seni tekat dan seni sulam". Melalui takrifan-takrifan tersebut, kita dapat membuat kesimpulan bahawa corak ini sering dikaitkan dengan objek seni. Walaupun demikian, corak ini sebenamya lebih daripada itu. Dalam kehidupan kita juga ada corak. Kadang-kadang kita gembira, kadang-kadang kita sedih dan itulah yang dikatakan corak kehidupan.

12 1.2 Kenyataao Masalah Sepanjang membuat kajian ini, terdapat beberapa masalah yang dikenal pasti mengenai corak etnik ini. Antaranya ialah, I. Menterj emah corak etnik ke dalam konteks seni kerana corak etnik sering dikaitkan dengan kraftangan. II. Arkib perlu mengambil peranan dalam masalah ini. 1.3 mpotesis Kajian 1. Kajian yang dibuat akan dapat diterima oleh masyarakat luar agar mereka lebih mengerti tentang seni deengan lebih mendalam. 2. Kajian yang dibuat juga akan dapat memartabatkan corak etnik lebih daripada sekadar kraftangan. 3. Kajian ini juga dapat menggambarkan ekspressi tentang corak etnik dan bukannya berbentuk eksploitasi. 1.4 ObjektifKajian Objektif kajian ini adalah mengenal pasti kesesuaian corak etnik ke dalam seni tampak di Malaysia. Kajian ini juga ingin menunjukkan ekspressi terhadap corak etnik iaitu ingin menunjukkan corak etnik dalam konteks yang tepat ataupun maksud sebenar corak etnik tersebut. Selain daripada itu, kajian ini juga mengkaji persaman corak etnik yang terdapat di Malaysia dengan negara Asia Tenggara.

13 Bab2 Metodologi Penyelidikan 2.1 Pendahuluan Untuk membuat sesuatu kajian, ia memerlukan beberapa metodologi bagi mengukuhkan lagi sesebuah kajian itu. Dalam kajian ini, pengkarya telah menggunakan beberapa metodologi bagi memantapkan kajian ini. Menurut 'Kamus Dewan Dwibahasa', metodologi bermaksud kata nama sains atau kaedah (terutama dalam perkara ilmiah). Antaranya ialah membuat rujukan dengan beberapa buku mengenai seni tampak dan corak etnik di Malaysia. Pengkarya ada juga merujuk beberapa katalog pameran artis tempatan yang bekaitan dengan corak etnik. Selain daripada itu, pengkarya juga ada melawati laman web sebagai rujukan sahaja. Namun dalam kajian ini, pengkarya tidak menggunakan metodologi temubual dan 80al selidik. Pengkarya telah merujuk beberapa orang artis tempatan yang ada menghasilkan karya berdasarkan corak etnik. Beberapa orang pelukis seperti Bayu Utomo, Aznan Omar, Ahmad Syukri dan ramai lagi yang telah beijaya merentasi dan menyelami adat resam budaya kaumkaum etnik yang banyak bertabur di seluruh negara dan dijadikan sebagai bahan utama kajian ketika berkarya.

14 Bab3 Perbincangan 3.1 Corak Etnik Corak etnik berkait rapat dengan sesebuah suku kaum. Corak ini merupakan lambang identiti kaum etnik itu. Malaysia merupakan sebuah negara yang terkenal dengan kemajmukan penduduknya. Selain daripada itu, Malaysia juga kaya dengan hasil alam semulajadinya. Hasil bumi yang ada ini telah dimanfaatkan oleh penduduk aslinya dengan menghasilkan barangan dari alam sekeliling mereka. Ilustrasi 1 Contoh Kelarai Beras Patah Corak etnik ini juga mempunyai pecahan lagi. Ia terbahagi kepada corak pada anyaman, ukiran, tenunan, manik dan tatu. Setiap satu kategori ini juga mempunyal pecahannya lagi. Seperti anyaman terbahagi kepada anyaman rotan, mengkuang, pandan, bemban, dan lidi. Corak anyaman umumnya disebut kelarai. Semua jenis kelarai berunsurkan

15 alam semulajadi. Daripada bentuk bung a, terdapat corak bunga catur, berembang, cengkih, bunga tanjung dan sebagainya. Unsur-unsur tumbuhan yang lain termasuk akar, pucuk rebung, tampuk jantung pi sang, tampuk manggis dan sebagainya. Corak fauna pula terdiri daripada corak siput, kepala gajah, tapak harimau dan sebagainya. Selain daripada itu, terdapat juga corak dalam bentuk bebas, seperti corak belah ketupat, corak beras patah, corak kisar mengiri dan corak madu manis. llustrasi 2 Contoh batik yang berunsurkan alam semulajadi. Batik merupakan satu bidang kraftangan yang unggul di Malaysia. Ia telah wujud sejak abad ke-15. pada masa dahulu, masyarakat Melayu menggunakan ubi kentang sebagai alat pengecap tetapi kini kain batik telah diusahakan dengan alat-alat moden. Motif adalah corakcorak hiasan yang digunakan dalam proses melukis atau menerap batik. Motif batik dihasilkan dalam dua bentuk utama iaitu motif organik dan motif geometri. Motif organik berunsurkan

16 alam semulajadi seperti awan larat, tumbuh-tumbuhan, bunga-bungaan dan haiwan. Manakala motif geometri terdiri seperti motif pucuk rebung dan motif bunga kotak bercampur. Ilustrasi 3 Ilustrasi 4 Contoh corak Pua Kumbu Contoh corak pua kumbu Pua kumbu merupakan seni tenunan yang dihasilkan oleh wanita Iban di Sarawak dan ia sangat popular di Sarawak. Motif-motif yang digunakan dalam pua kumbu juga sering berkaitan dengan kepercayaan dan pantang larang masyarakat Iban. Selain daripada itu motif flora dan fauna juga tidak ketinggalan. Motif fauna yang digunakan dalam pua kumbu seperti buaya, katak, rusa dan sebagainya. Manakala motif flora yang sering digunakan ialah rotan, pucuk paku, pucuk rebung, buah-buahan, biji benih dan bunga-bungaan.

17 Ilustrasi 5 Contoh manik yang di buat oleh Orang U1u Manakala manik pula, merupakan satu seni kraftangan yang sangat popular di arawak. Manik sebenamya telah wujud lama. Manik terdiri daripada pelbagai jenis seperti anik yang diperbuat daripada kaca, permata dan batu akik. Corak yang biasanya digunakan alam ragam hias gubahan kaum etnik di Sarawak ialah seekor anjing atau naga yang berlalai anjang dengan taring-taring dan cula-cula yang melengkung.

18 Ukiran pula terbahagi kepada ukiran kayu dan buluh. Ukiran kayu biasanya kita Iihat di pintu, perhiasan dinding, hulu keris dan banyak Iagi. Kebanyakan corak uk iran kayu juga terdiri dari alam sekeliling begitu juga dengan ukiran buluh. Ukiran buluh ini biasanya banyak terdapat di Sarawak. Ukiran buluh juga banyak menggunakan corak flora dan fauna. Ilustrasi 6 Ilustrasi 7 Contoh ukiran patung kayu contoh ukiran kayu berbentuk wau Corak etnik ini sangat menarik untuk dikaji. Selain daripada coraknya yang sentiasa berkaitan dengan alam sekeliling, sesetengah corak etnik itu juga mempunyai unsur-unsur. spiritual. Ia dipercayai berkait rapat dengan kuasa ghaib dan alam sekeliling. Contohnya motif yang terdapat di dalam pua kumbu yang dikenali sebagai engkeramba. Biasanya motif ini hanya boleh ditenun oleh anak dan isteri ketua rumah panjang sahaja. Ini kerana mereka benar-benar mahir menenun.

19 fa dipercayai berkuasa menghalang bencana atau kuasa jahat daripada menyerang 1BIUIJD..tanaman dan penghuni rumah panjang. Itu merupakan kepercayaan masyarakat pada..-ndahulu, dan pada zaman sekarang masyarakat tidak mempercayainya lagi. ini mungkin dilebabkan masyarakat Iban sekarang lebih berpegang kuat terhadap agama yang mengbaramkan kepercayaan terhadap perkara karut. ~ Corak etnik juga mempunyai skop yang begitu luas ini kerana corak etnik yang tadapat di Malaysia mempunyai persamaan dengan corak etnik di negara lain terutamanya uegara di Asia Tenggara. Contohnya di Indonesia, terdapat kain yang sarna dengan pua kombu. Bukan sahaja dari segi corak, malah peralatan yang digunakan juga sarna dengan peralatan yang digunakan untuk membuat pua kumbu. Di negara Thailand, Filipina, Myanmar dan scbagainya juga mempunyai kain yang sarna dengan pua kumbu. Cara dan peralatan yang digunakan juga sarna. Persarnaan ini mungkin disebabkan kita datang dari rumpun yang sarna wtu nusantara. Corak etnik ini merupakan warisan nenek moyang kita yang tidak ternilai harganya. amun ia telah tergadai begitu sahaja. Pihak lain dengan senang-ienang memperoleh buntungan hasil daripada keunikkan corak etnik kita sedangkan kita hanya berpeluk tubuh dengao membiarkan semua itu berlaku. Malah yang lebih menyedihkan ada juga orang kita berbangga dengan semua ini. Mereka berbangga kerana ramai yang berminat dengan corak IIDik mereka. Narnun mereka tidak sedar semua ini merugikan mereka sendiri. N amun begitu, IIID8i juga artis kita yang menghasilkan karya dengan maksud yang tersendiri dan bukan biilya suka-suka sahaja.

20 Kesimpulannya di sini, kita dapat melihat corak etnik sememangnya tidak dapat lari dari flora dan fauna. lni mungkin disebabkan alam flora dan fauna merupakan benda yang paling rapat dengan manusia. Selain daripada itu, keindahannya juga telah menarik perhatian manusia untuk menghasilkan sesuatu barang dengan bercorakkan flora dan fauna. 3.2 Corak etnik dalam seni tampak di Malaysia Keistimewaan dan keunikkan corak etnik ini juga telah menarik minat beberapa artis di Malaysia untuk menerapkan corak etnik di dalam hasil karya mereka. Tetapi ramai juga yang berpendapat apabila di sebut corak etnik mesti terbayangkan hasil kraftangan suku kaum tertentu. Namun begitu, corak etnik ini tidak semestinya merupakan kraftangan etnik tersebut tetapi karya seni tampak yang dihasilkan menggunakan corak etnik dan mempunyai maksud tersendiri. Karya seni ialah sesuatu yang dikaji. Kalau ditinjau dari segi peranannya, kepentingan seni mesti bermatlamat dan apa yang telah dilaksanakan mesti mengandungi fungsi-fungsi tertentu. Setiap sudut karya yang dihasilkan mesti mempunyai makna dan alasan Ylllg kukuh bagi menyakinkan lagi kepada masyarakat bahawa seni itu juga mempunyai nilai intelektual. Di dalam laman web Balai Seni Lukis Negara mengenai Sejarah Seni Rupa Malaysia, ada mengatakan: "Di sekitar dekad ke 80-an dan 90-an memperlihat cubaan yang serius untuk meneruskan penerapan ciri-ciri "nasional" atau "keaslian" seni lukis moden Malaysia. Cubaan ini dimulai oleh faktor Islam, etnik dan budaya yang pada masa yang sarna dengan tanpa disedari telah termasuk dalam pasca modenis yang ada hubung kait dengan seni lukis barat.

21 Pelbagai media baru dan lama telah digunakan antaranya seni instalasi, seni video dan seni persembahan. Di sinijugajelas terlihat karya-karya abstrak dan figuratiftelah kembali bertapak sementara peningkatan dalam pengkaryaan seni area pelbagai media amat baik yang barangkali pada suatu ketika tidak lang sung kelihatan". Pendekatan ini membuatkan setiap kandungan penghujahan berada dalam penjelasan yang tertentu dan setiap kandungan yang dipeijelaskan itu harus dan mesti dipersetujui. Garis pemisah kepineangan seni dalam usaha memberi fungsi kepada masyarakat terpaksa berdiri deogan sendiri dan terpulang kepada masyarakat untuk menilai bahawa kononnya 'seni itu tinggi nilainya sebab ia sesuatu yang subjektif. Perkara subjektif seni ini memperlihatkan betapa tidak ada suatu pereubaan atau andaian tentang kefahaman kita terhadap nilai kualiti produk yang dapat kita bongkar sebagai sesuatu yang berfaedah. Transformasi yang dilakukan tidak terbatas kepada seni eatan sahaja bahkan ia merentasi hingga keaplikasi media baru pada persembahan karya. Perubahan ini ini berkemungkinan berupa peminjaman ikon budaya semata-mata dan tidak membawa bersamanya pemaknaan mengikut konteks. Jika ia berlaku maka budaya tradisi mempunyai peoerusan hayat oleh generasi baru dan berlakulah penyambungan sejarah budaya tradisi ke era baru. Beberapa orang artis tempatan seperti Bayu Utomo, Ramsay Ong, Kelvin Chap Kok Leong dan ramai lagi telah beijaya merentasi dan menyelami adat resam budaya kaum-kaum etnik di seluruh negara dan dijadikan sebagai hal benda utama kajian mereka ketika melukis.

22 Mcngambil pinjarn corak-corak dari kaum-kaum etnik dan dipindahkan bentuk modenis. motif burung kenyalang, naga, harimau, manusia dan menghasilkan karya berbentuk tuiegorical. Contoh karya Ramsay Ong Ilustrasi 8 Tajuk: Headman Artis : Ramsay Ong Bahan: Campuran Saiz: l04cm x 84cm Perpindahan konteks ada kalanya akan menggugat makna sebenar motif yang berfungsi sebagai simbol. Sebagai contoh motif naga, motif ini biasanya dihiasi di ruang sisi jalan dalam rumah Iban dan di hadapannya' dihidangkan santapan atau dilukiskan motif naga ini berpasangan supaya ia mempunyai ternan untuk bersantap dan tidak menggangu gugat masyarakat di sekelilingnya.

23 Memang tidak: dapat dinafikan bahawa pelukis-pelukis kita lebih cenderung menampilkan asal-usul mereka dan mencerminkan sejarah-sejarah budaya kaum mereka &eddiri. Menurut buku 'Rupa Malaysia': ''walaupun sudut-sudut pandangan terkhusus mengenai identiti etnik ini berguna dan dapat memberikan gambaran, namun begitu perlu dipertimbangkan jua mengujudkan sudut pandangan atau visi yang lebih menyeluruh, yang lebih merangkumi kesemua realiti dan aejarah Malaysia. Pelukis-pelukis kita perlu melampaui visi terhad etnik serta parameterpii'idleter cauvistik masing-masing an mengusahakan gambaran yang lebih komposit yang mencerminkan realiti-realiti kemajmukan yang unik di Malaysia". Walaupun rarnai artis di Malaysia menggunakan corak etnik di dalam karya mereka, tetapi tidak: semuanya menunjukkan ekspressi. Terdapat juga karya yang sekadar sebagai ebploitasi. Ekspressi di sini bermaksud menggunakan corak etnik bertujuan untuk memmjukkan pada masyarakat maksud sebenar corak etnik tersebut. Namun begitu, terdapat engah pihak yang menggunakan corak etnik hanya sekadar untuk memperoleh kcuntungan semata-mata. Contoh yang paling terdekat ialah pasu Sarawak yang kebanyakannya menggunakan corak Iban dan Orang Vlu untuk menghiasi permukaan objek yang bertujuan untuk melariskan produk dengan sewenang-wenangnya. Kita hanya mampu melihat dan tidak dapat berbuat apa-apa. Orang lain boleh mendapat keuntungan melalui penggunaan corak: etnik tetapi kaum yang mencipta corak itu sendiri tidak pandai mengeksploitasi hasil sendiri.

24 UNIVERSm MAl-Ai Q4~OO I(nill aroam Selain daripada itu, kebanyakan pelukis-pelukis yang menghasilkan karya mcmggunakan corak etnik ini terdiri daripada mereka yang bukan bumiputera. Bagaimana ini boleh beriaku? Di mana orang-orang dari suku kaum etnik itu sendiri yang kurang berminat menghasilkan karya sebegini. Sepatutnya, perkara ini tidak berlaku memandangkan ini corak etnik ini Iebih dekat dengan diri kaum etnik itu sendiri. Tiada orang lain yang lebih tahu dengan Iebih mendalam mengenai corak etnik melainkan mereka sendiri. Kajian ini menjadi suatu landasan atau peluang untuk pengkaji mengetengah penggunaan corak etnik meialui kagian akademik untuk disampaikan melalui karya seni.