OSVRT NA POLITICKU EKONOMIJU TRANZICIJE I Moze Ii se iskustvo tranzitologizovati?

Transcription

1 PRIVREDNA IZGRADNJA (2003) XLVI: 1-2 str UDC /.26 Originalni naucni rad Kosta Josifidis* OSVRT NA POLITICKU EKONOMIJU TRANZICIJE I Moze Ii se iskustvo tranzitologizovati? Uvod Vise od jedne decenije akademski ekonomski svet u POZICIJI je da konceptualizira, proucava, prati i praktikuje epohalni, u smislu najznacajnijeg dogadjaja druge polovine dvadesetog veka, sistemski transformacioni proces u bivsirn socijalistickim zemljama Centralne i Istocne Evrope. Proizilazi, otuda, sasvim logicna dilema. Da Ii postoji, iii je u fazi nastajanja, politicka ekonomija tranzicije, nazovimo je tranzitologija procesa preobrazavanja odnosno marketizacije i/illi demokratizacije ex-socijalistickih ekonomija? Ukoliko je pristup afirmativan, u kontekstu suvisnosti postavljenog pitanja, tj. dovodjenja u pitanje egzistencije politicke ekonomije tranzicije, onda se, po prirodi stvari, dalje generise citav niz otvorenih problema koji ambijentalno provociraju novonastalu teoriju. (Posebno pitanje odnosi se na ispitivanje mogucnosti da Ii ipak nije rec 0 politickoj ekonomiji tranzicije, vee se samo radi 0 primeni manje-vise poznatih metoda i instrumenata osobito urgentne instrumentalizacije na "novom" teritorijalno politickoekonomskom i ekonomskopolitickom podrucju, a sve zarad straha od reverzibilnosti i gusenja procesa komodifikacije novonastajucih ekonomija). Nastavimo u pravcu koji ne problematizuje postojanje politicke ekonomije tranzicije, tj. da ista de facto postoji. U datom okviru, ishodisna pitanja su: 0 kojoj se teoriji radi, kao epicentrumu, sa kojim metodoloskim ishodistern i posebno analitickim aparatom? Pre svega, da Ii je ree samo 0 uni/ambi/valentnoj teoriji, koja * Redovni profesor, Ekonomski fakultet Subotica-Novi Sad. Rad je primljen marta I Rad je podeljen u dva dcla, LJ prvom propitujemo upravo egzistenciju teorije politicke ekonornije tranzicije, sa prezentacijom supstrata u kroki verziji, dok ce se u drugom delu, u nastavku, analizirati teorija i praksa Washingtonskog sporazuma (skupa sa oponentskim stavovima), kao srcdisne filozofije koja jc forsirana tokom tranzicionog procesa, Ideja i promisljanja u vezi sa istom nastali Sll kao rezultat mnostva diskusija i serije predavanja odrzanih na Washington State University i Portland State University tokom boravka u SAD, u okviru Fulbright Visiting Program-a, na Washington State University, Pullman, Washington State, u periodu

2 PRIVREDNA IZGRADNJA GODINA XLVI je istovremeno i pozitivna i normativna, pa potonja zadovoljava kriterije operativnosti ali i kriticnosti, iii se moze meditirati i na temu evolutivnosti/ /institucionalnosti teorije, cime se poprima drugaciji sound u odnosu na 'cisti' ekonornisticki prilaz? Na temu politicke ekonomije tranzicije, posmatrano kroz prizmu prisutnosti na akademskom trzistu, napisan je ogroman broj radova, s obzirom na izazov koji je kolaps socijalistickog istorijskog projekta (ponavljamo, na podrucju Centralne i Istocne Evrope, posta smo na stanovistu heterogenizacije socijalizarna, kao god i kapitalizama, a ne uniformnosti). Naredna pitanja, proizasla iz cinjenice mnostva stiva i diskusija na temu tranzicije iii transformacije, se svode na prornisljanje da Ii je teorija politicke ekonomije tranzicije nastala kao ex ante teorijski prozvod odnosno sistem, iii tokorn samog procesa tranzicije, iii stavise, kao ex post teorija. Drugim recima, da Ii je teorija politicke ekonornije tranzicije nastala kao misaoni proizvod akademskih (polit)ekonomista, suocenih sa potrebom davanja gotovih receptura za realizaciju masivnih promena u bivsim socijalistickirn zemljarna, iii je teorija politicke ekonomije tranzicije nastajala istovrerneno sa samim tokom transfonnacionog procesa, eksperimentisuci, improvizujuci i dopunjujuci ga saobrazno empirijskim nalazima i suocavanjima. Ostaje i poslednja mogucnost, da je pamet proizvedena naknadno, u povratku, sto ce reci, nakon dovoljno istorijskog materijala, prakticno se pocelo uopstavati, time sto se preobracalo u teorijsko. Nismo sigurni u kojoj se meri na netom otvorena pitanja moze pouzdano odgovoriti. Sledi da i nas pristup mora biti opreznosni, dakle respektujuci hronologiju dogadjaja, objavljivanja, uporista i sporova. Treci set pitanja, koja vee izvesno potvrdjuju etabliranost teorije politicke ekonomije tranzicije odnosi se na raspored snaga unutar same teorije. Nairne, koja naucna disciplina, sarnim tim i njeni praktikanti, dominira u 'novoj' teorijskoj oblasti - ekonomija iii politikologija, iii cak, u okviru multidisciplinarnog pristupa, i pravo, sociologija, psihologija? Potpitanje je, dakle, sta znaci politicka ekonornija, skup kojih pojava i fenomena, cija se eksponencija proucava? Iskustveno posmatrano, na osnovu transparencije materijala, ekonomija je oblast koja se najznacajnije izlozila, i to po svoj prilici, economics, njen primenjeni deo, iii skupa sa politikorn, mogli bismo je okarakterisati kao politicku ekonomiku tranzicije, s obzirom da preovladava aplikativni ekonomski instrumentarijum (koji se, dod use, nije ni mogao izbeci i koji je dao dragocen doprinos determinisanju procesualizacije promena sisternskog karaktera). Ostaje dilerna za kasnije, da Ii je bilo moguce, kao god i celishodnije, terrninoloski upraznjavati politicku ekonomiju u izvornorn smislu, iii politicku ekonorniku, u savremenom smislu, (mada se u literaturi ne prave znacajne razlike - nota bene, nije rec 0 kritici politicke ekonornije), ida Ii bi to onda podrazumevalo i drugaciji, autenticniji, rnetodoloski koren, iii ne? Time se stiglo do pozicije u kojoj se moze donekle demaskirati teorijski background politicke ekonornike, sustinski upucen na neoklasicnu ekonorniju, kao J4

3 BROJ 1-2 OSVRT NA POLITICKU EKONOMIJU TRANZICIJE mainstream u okviru ekonomske nauke, kojaje sa manje-vise poznatim i oprobanim (takodje vise iii manje pouzdanim) receptima 'lecila' bolesna ekonomska stanja u emergentnim ekonornijama, bilo Latinske Arnerike, bilo jugoistocnc Azije i delirnicno Afrike. Skidajuci masku iii oblandu dalje sledi famozni Washingtonski sporazum kao menu, koji je trebalo primeniti i zatim sacekati ishod njegove (ne)izvesne primene, ocekivanog u izrazu iz-marketizovane ekonomije, u prvom koraku (sa svim obelezjirna marketizacije - liberalizacija - deregulacija, stabilizacija, privatizacija, decentralizacija, au drugom koraku - dernokratizacije drustava, mada sa znacajno manjim akcentorn na drugi korak). I tu je nastao problem, delimicno i dalje otvoren, s obzirom na znacajna neslaganja vodecih protagonista Washingtonskog sporazuma, s jedne strane, i vodecih oponenata, s druge strane. Dakle, Washingtonski sporazurn vs Post- Washingtonski sporazum, kao krucijalne uporisne tacke i sporna stajalista u vezi sa stratagernama tranzicije, a time, i krucijalnog pitanja, da li je postojala, odnosno da Ii postoji sloboda izbora tranzicijskog kursa, iii je prostor za manevrisanje bio suvise skucen, limitiran velikim brojern faktora ~ startnim pretpostavkama, ideoloskim zabludama druge vrste (iluzija 0 svemocnosti trzista), eksternim diktatirna i strucnirn neznanjem, lutanjima ekspertimentalnog tipa..jedno smo pitanje ipak samo naceli, pa je obaveza da ga okoncamo u status nom smislu dalje otvorenosti. Ako teorija politicke ekonornije ipak ne postoji kao zasebna teorijska disciplina, onda se ostaje na poziciji iz prethodnog stava daje Washingtonski sporazurn, kao inicijalna okosnica, temeljen na neoklasicnoj ekonorniji, nista drugo do kurativa poznate recepture (kao sto je naglaseno, u narednom nastavku elaborirace se esencija Washingtonskog sporazuma, kao god i Post-Washingtonskog, u skladu sa pro et contra teorijskirn i aplikativnim stanovistima i jednog i drugog pristupa). Nisrno sigurni da Ii je potonji pristup tako formal no ogoljen, istinit, pa diskusiju nastavljamo u pravcu postojanja teorije politicke ekonornije tranzicije (iako se dalje moze meditirati, a sta je sa teorijama politicke ekonornije ostalih tranzicijskih nivoa - kapitalskih i postkapitalskih, pa opet mozda doci do pocetka, tj. neoklasicne ekonornije) i tako pruziti uveravanje citaocu da tu zbilja nesto postoji. Okvir politicke ekonomije tranzicije? Fenomenologija tranzicije je izuzetno heterogenog karaktera i na osnovu jednodecenijskog iskustva rnogu se izolovati krucijalna podrucja na kojima se vodila i jos uvek vodi, mada, cini se, sa manje ostrascenosti i intenziteta, naucna i strucna diskusija. Nomenklaturna transparentnost otvorenih pitanja tranzicije, i politicke ekonornije tranzicije, svodi se na sledece dominantne tacke (verovatno postoje i druge, ali je vlastiti nastup ogranicen saznanjima i autornanipulacijom na osnovu proucene literature ): J5

4 PRIVREDNA IZGRADNJA GODINA XLVI Rezultati 1 -, /cje~ Sekvencijalnost ~ Politieka ekonomija... Prospekcija Strategija l'oliticl ~/ Inicijalna kondicionalnost Na osnovu shematske agende proizilazi i deskriptivni redosled, u formi stepena naglasenosti pojedinih znacajki kao i medjusobne prozetosti i uzajamnosti, Inicijalna kondicijalnost ostavljena je za kraj/dno, iako je slobodno mogla biti locirana na samom vrhu, vee u zavisnosti od pristupa; nas ovde referise na uslovljenost i gradiranost faza jednih od drugih, a svih prvih pet u tesnoj vezi sa pocetnim uslovima. Dakle: Strategija tranzicije Sekvencijalnost reformi Signifikantnost politickih uslova i ogranicenja Prospektivna neujednacenost Di(erenciranost ekonomskih per(omansi/rezultata Inicijalna kondicijalnost Navedena paleta politickoekonornskih, kaogod i ekonomskopolitickih aspekata tranzicije, po prirodi stvari, nadalje obavezuje, i istovremeno je u dvostrukoj funkciji. Prvo, da izlista spisak otvorenih krucijalnih problema tranzicije, i drugo, kao rezultat sustine pitanja, da ukaze na potrebu kreiranja i ukljucivanja politicke ekonomije tranzicije u tumacenje i predikciju najznacajnijeg projekta druge polovine pros log veka. Otuda, krenimo respektivno. 16

5 BROJ 1-2 OSVRT NA POLITICKU EKONOMIJU TRANZICIJE Strategija tranzicije; Jedno od kljucnih polazista u razmatranju politickoekonornskih obelezja tranzicije odnosi se na ishodisno pitanje tranzicionih strategija. Politickoekonomski argurnenti u ovom dornenu otvorenih tranzijskih pitanja su neizbezni i cine samu okosnicu rasprava i protivrecnosti u vezi sa strategijama tranzicije. Ako se nesto moze iii pak, mora, uzeti kao konstanta, kao repel' u svirn diskusijama, dakle ono sto se uglavnom ne dovodi u pitanje, onda se to odnosi na esencijalnu relaciju: Socijalizam r efo r m a Kapitatizam Sa stanovista istorijske distance, pitanje strategije tranzicije rnoze nam se uciniti bespredmetnim i 'ofucanim', jer je diskusija, vodjena na relaciji 'big bang' vs 'gradualism' odnosno 'shock therapy'(eksperimentalizam) vs 'incrementalism', provejavana tokorn poslednje decenije dvadesetog veka, imala najvecu specificnu tezinu. Medutim, upravo u istorijskom kontekstu, a sa stanovista politickoekonornskog pregleda i sveobuhvata, ovo podrucje je nezaobilazno u nastojanjima pruzanja odgovora otkud i zasto politicka ekonomija tranzicije, upravo iz razloga sto je u odnosu na opredeljenu strategiju osmisljavana i realizovana odgovarajuca politika, ekonornija, politicka ekonomija reformi, Isto tako, imajuci u vidu cinjenicu da proces tranzicije jos nije okoncan u zernljama koje su ostvarivale negativne rezultate tokom tranzicije (Rusija i vee ina drzava bivseg SSSR), kao god i u nasoj zemlji, koja je u procesu ozbiljnih promena, evidentno je da pitanje strategije jos uvek nije izgubilo na aktueltnosti, prernda se sve cesee razmatraju posttranzicioniaspekti u razvoju datih ekonornija. Dinamika reformi, pregnantna je ogromnim brojern presija, istorijske, politicke, pa i ekonornske prirode, od kojih isticerno dye dominantne. Prvo, svakako je najveca bila bojazan (u stvari ne tako blago, to nije bila bojazan, to je bila velika doza straha, maltene panika) od povratka na predjasnje stanje, u socijalizam/komunizam, Proizilazi da je zapoceti proces ukidanja socijalistickog projekta ipak iznenadio zapadni svet (pa i bivsi socijalisticki), tako da nije postojala sigurnost i uverenost u njegov kolaps, odnosno u krah snaga koje su ga vodile. Iz tih razloga, brzina reforma bila je favorizovana u odnosu na filozofiju i fizionomiju reformi, iz cega su kasnije nastajale greske, placane kako vremenorn, tako i gubljenjem poverenja u novi, trzisno orijentisani, dernokratski proces kapitalistickog razvoja. Drugi relevantan faktor od uticaja na refonnski dinamizam odnosio se na potrebu brzog i efikasnog koriscenja takozvanog 'medenog meseca' ('honeymoon period') iii kako se jos u literaturi naziva 'window of opportunity', odnosno perioda 'exceptional politics', (ovo su termini koje literatura eksploatise; nas autenticni glasi: 'period pre osvescivanja'), dakle, stanja narodnog raspolozenja koje je bilo usmereno u pravcu drustvenog preobrazaja i brze-bolje napustanja bivseg sistema, i to skoro sa blanko poverenjem u novi sisternski projekat, bez obzira na njegovo sustinsko nepoznavanje a time i cenu i zrtve koje treba podneti. Brzina refonni u odnosu na takozvanu,

6 PRIVREDNA IZGRADNJA GODINA XLVI takodje autenticno bismo je nazvali 'politickom rentom', je bila od osobitog znacaja, posto su vee prvi refonnski zahvati rnogli vrlo brzo da prornene raspolozenja populacije prerna prornenama, jer je reforrnski redosled prvenstveno targetizovao 'sveto trojstvo' (trinity') - liberalizaciju, makroekonomsku stabilizaciju i privatizaciju. Liberalizacija cena je podrazumevala 'peglanje' distorzija i dispariteta, makrostabilnost je znacila ukidanje soft budget constraints, i politiku niske inflacije i cvrstog novca, tj. cvrstu monetarnu i fiskalnu disciplinu, dok je privatizacija imala za posledicu suocavanje sa zastitorn vlasnickih prava j redistribuciju vlasnistva po raznim kriterijumirna i metodama, koji svakako ogromnoj vecini populacije nisu bili niti poznati niti realno dokucivi. Logicno sledi da su politickoekonornski argumenti bili u funkciji orudja za vodjenje rasprave u vezi sa strategijama reforrni. Sekvencijalnost reformi; Rasprava na liniji sekvencijalnosti reforrni je takodje po svorn ezoterijskorn sastavu politickoekonomskog fermata, i svodi se ria objasnjavanje, opravdavanje iii kritikovanje faznosti/uzastopnosti tranzicijskog reformskog procesa. Navodirno neka osnovna obelezja i dilerne u vezi sa sekvencijalnoscu: (i) U svirn zemljama Centralne i Istocne Evrope demokratske reforme su prethodile ekonomskirn reformarna. (ii) Uspostavljanje institucija politike konkurencije kao prvih reforrnskih rezova (u protivnorn, postojeci monopoli prelaze u privatne ruke, cirne sc drzavni aparat sputava u sprovodjenju politike konkurencije), (iii) Podsticaj razvoju malih i srednjih preduzeca prethodi sveobuhvatnijim reformama, (iv) U okviru privatizacije, prvo se privatizuju najbolja preduzeca, u cilju kreiranja politicke podrske za dalju privatizaciju i ostale segrnente reforrne, (v) Restrukturiranje i zatvaranje preduzeca gubitasa spada u nepopularne zahvate, (vi) Ubrzanje reforrni suocava reformiste sa povecanirn socijalnim troskovima (beneficije nezaposlenima, penzije). Sekvencijalnost je posebno senzitivno podrucje reformskih dilerna jer u sebi ukljucuje odnosno ukrsta i rocnost pojedinih tranzicijskih koraka. Nairne, preplitanje kratkih, srednjih i dugih rokova (s tim da su potonja dva istovrerneno i kratki, jer se realizuju bez time-lag-a, bez 'poceka' u inicijalnom srnislu trajanja), moze rezultirati prornasajima na jednorn delu reformskog projekta, koji sledstveno vitalno ugrozava pozitivne pravce i ishode drugih reforrnskih zahvata, sa ozbiljnim posledicama u srnislu proizvodnje rezignacije, razocaranja i nezadovoljstva u okviru populacije, a time i usporavanja iii pogorsavanja uslova zarealizaciju promena. Politicki uslovi i ogranicenja; Uloga politickih uslova i ogranicenja je 1I nasern kontekstu dvostruka. Prva i nesumnjiva odnosi se na cinjenicu da su political constraints sasvirn izvesno od uticaja, unutar pojedinih tranzicijskih zernalja, na I8

7 BROJ 1-2 OSVRT NA POLlTICKU EKONOMLJU TRANZICLJE profilisanost i tempo transforrnacije ekonornije i drustva, dok druga uloga zapravo refiektuje uslovljenost razvoja teorije politicke ekonomije tranzicije upravo postojanjem politickih uslova i ogranicenja, Nairne, pored ekonomskih ogranicenja, proucavanje tranzicije iziskuje i analizu politickih ogranicenja, kao vrlo vitalnih recidiva i/ili podsticaja za oblikovanje i dinamiku reformi. Svaka zemlja u tranziciji posedovala je sopstvene politicke uslove i ogranicenja, mada su pojedine skupine zemalja delile slicnu sudbinu i na ovom podrucju (recimo opet zemlje bivseg Sovjetskog bloka, irnale su izvesno slicne karakteristike politicke prirode). Prospektivna neujednacenost; Saobrazno slicnostima i razlicitostima, kada su u pitanju politicki uslovi i ogranicenja, moze se govoriti i 0 slicnirn i razlicitim aspektima prospekcije medju tranzicijskirn zernljama prema razvoju i integracionom povezivanju i pozicioniranju, koji su u velikoj meri odlucivali (i jos uvek) 0 fermi, toku i brzini reforrni, sto opet spada u domen politicke ekonomije tranzicije. Globalno posmatrano, sa stanovista strategijskih promena u okviru Evropske Unije, odredjen broj zemalja Centralne i Istocne Evrope i Balticke drzave, od samog tranzicijskog starta nije krio niti je imao dilemu u vezi sa konacnim ciljem reformi pripadnost Evropskoj Uniji, sto je posluzilo kao izuzetan background i alibi za sprovodjenje procesa. S druge strane, zemlje bivseg Sovjetskog Saveza, bez mogucnosti gajenja nade, osobito Rusija, u bilo kakvu geopoliticku preorijentaciju, nisu uzivale plodove tako znacajnog dodatnog impulsa i podstreka, sto se svakako i odrazilo na efikasnost tranzicijskog procesa, kao god i na duzinu trajanja istog. Diferenciranost ekonomskih perfomansi; Politickoekonomska analiza od osobitog je znacaja na podrucju tumacenja znacajnih razlika u ostvarenim ekonornskim rezultatima po pojedinim zemljama u tranziciji. Nejednakost u kretanju bruto dornaccg proizvoda u prvim godinama reforrni, pa zatim i u kasnijim godinama u nekirn ekonornijama, u smislu pada GOP, dalje, trajanje pada, kumulativnosti i uzastopnosti, odnosno konsekutivnosti padanja, sto se formulisalo kao tranziciona recesija, a pre svega i neminovnost pada bruto proizvoda, svakako po svojoj prirodi spadaju u domen politicke ekonornije tranzicije. Ovo tim pre, sto je opadanje outputa bilo sasvim neocekivano, pravo iznenadjenje i u suprotnosti sa ocekivanjirna vodecih zapadnih akademskih ekonomista i savetnika, koji su predvidjali rast proizvoda zbog izmenjenih sisternskih i makroekonornskih pretpostavki. Inicijalna kondicionalnost; Konccno, mada ne i na poslednjem rnestu, bez obzira sto su tako situirani, startni uslovi. U sirokorn spektru pitanja, pocev od ekonomskih (privrcdna struktura, tehnoloski nivo, obrazovanost radne snage, makroekonomska politika, stepen otvorenosti), preko institucionalnih (planski i ne samo planski karakter institucija), i pomenutih politickih (manja iii veca zatvorenost zemlje izolovanost, ogranicenost civilnih prava i sloboda - dernokratija, razvijcnost partitoi plutokratije i brzina transformacija u nove elite), pa do kulturnih i civilizacijskih 19

8 PRIVREDNA IZGRADN.lA GODINA XLVI kondicija (vrednosni i moralni sistern, obicaji i navike stanovnistva, stepen pismenosti itd), te takodje navedene geopoliticke pozicije, inicijalna kondicionalnost, kao sto se vidi, ima ogromni uticaj na oblikovanje i sprovodjenje tranzicijske reforme, sto po logici stvari, opet pripada politickoj ekonomiji tranzicije. Literatura navodi veliki broj razlicitih pocetnih pozicija, koje variraju po individualnim zemljama: nivo privrednog razvoja, duzina trajanja komandnog sistema i komunistickog rezima, udeo privatnog sektora u nacionalnoj ekonomiji, velicina strukturnih distorzija, ukljucujuci i zavisnost od bivseg SEV-a iii unutrasnjeg trzista SSSR, otvorenost ekonornije u odnosu na kapitalisticke drzave, iskustvo sa trzisnirn reformama u socijalizrnu i rezultati istih, nivo politicke liberalizacije i demokratizacije koji je prethodio kolapsu sistema, prisustvo antikornunistickih pokreta i grupa, etnicka homogenost iii diferencijacija, kvalitet drzavne administracije i pravnog sistema, prisustvo agresivnih sindikata, posledice: gradjanskog rata, hiperinflacije, sankcija medjunarodne zajednice i bornbardovanja, kao faktora koji su pecatili zakasnelu tranziciju u nasoj ekonorniji, Umesto zakljucka; Propitivali smo postojanje teorije politicke ekonomije tranzicije i istovremeno prezentovali krucijalna podrucja koja je oplemenjuju. Kon-ciznost elaboriranih znacajki politicke ekonomije tranzicije posledica je startnog imperativa, temeljenog na agendiranju problema, a ne i na sirokirn deskripcijama izuzetno bogatog tranzicionog podrucja. Ostaje da u nastavku koji sledi ipak uka-zerno na osnovni okvir koji je pecatio tranzicionu praksu, Washingtonski sporazum i njegove oponente, pre svega, Post-Washingtonski sporazum, kako bi se izvela paralela i identifikovala situacija koja prati nasa zakasnela tranziciona stanja. Summary In this paper we have been analyzed crucial question concerning the existence of political economics of transition, Framework was determined and centred on strategies, sequenciality, political constraints, prospectives and perfomance, as well as initial conditions, as a esenrial fields of political economy oftransition. Key words: political economics of transition, strategies, scqucnciality, political constraints, prospcctiycs, perfornancc, initial conditions Koriscena Iiteratura Ahrens J, Meurers M, (2000) How Governance Affects the Quality of Policy Reform and Economic Perfomance: New evidence for Economies in Transition, \y}.y.:\.y.:_i~_n/q!glisnleo lil?i)pers.q I/aJlrens-meurers.12<JJ A lien M, Haas R, ((200 I) The Transition in Central and Eastern Europe: The 2.0

9 BRO.l 1-2 OSVRT NA POLITICKU EKONOMIJU TRANZICI.JE Experience of Two Resident Representatives, IMF Staff Papers, Vol. 48, Special Issue Aslund A, Dmitriev M, (2000) Economic Reform versus Rent Seeking, J.Lttn: //w}y:,,-v.ceip.:.qm Aslund A, (1998) Possible Future Directions for Economies In Transition, Bugaric B, (1998) From Plan to Market: One Way or Alternative Critique of Institutional Reforms in Central and Eastern b.tjj2 ://YL'vIIW..~scn.et. uc la..edu/soc/groups/ccsa/bugaric.htm Berlof E, Roland G, (1997) The EU as an Paths? A Europe, 'Outside Anchor' for Transition Reforms, SITE Working paper No. 132 Bretton Woods Project (2000) New Leal of Fig Leaf? Camos N, Coricelli F, (1999) Growth in Transition: What we know, what we don't, and what we should, Finance&Development, vol. 36, No 2, June Chong A, -de-silanes F.L, (2002) Privatization and Labor Force Restructuring around the World, World Bank Policy Research Working Paper 2884, September Dabrowsky M, (1996) Different Strategies of Transition to a Market Economy, How Do They Work in Practice? The World Bank Policy Research Department, Transition Economics Division Dabrowsky M, Gomulka S, Rostowski J, (2000) Whence Reform/ A Critique of the Stiglitz Perspective, Centre for Economic Perfomance, London School of Economics and Political Science Dewatripont M, Roland G, (1995) The Designof Reform Packages under Uncertainty, The American Economic Review, Volume 85, Issue 5 Dixit A, (1997) Economists as Advisers to Politicians and to Society, Economics and Politics, Volume 9, NO.3 Dutz M, Stern N, (1999) Restructuring in Transition Economies: Ownership, Competition and Regulation, WB Annual Conference on Development Economics Estrin S, (2000) Corporate Governance and Privatisation: Lessons from Transition Economies, Discussion Paper Series, Number I, London Business School Fidrmuc J, (2001) Economic Reform, Democracy and Growth during Postcommunist Transition, Fischer S, (2002) Ten Years of Transition: Looking Back and Looking Forward, IMF StaffPapers, Volume 48, Special Issue, last updated May 2002 Fisher S, Sahay R, Veigh C, (1998) From Transition to Market: Evidence and Growth Prospects, IMF Working Paper No 52 Franicevic V, (2002) The postsocialist states in Southeast Europe: challenges and dilemmas, "-Y.~v(.wiiw.as:.~at!balkap/flles/franicevj.~Lmtr French R, (2001) pre- versus post-transition governance and the role 0/ initial conditions, Frydman R. Gray C, Hessel M, Rapaczynski A, (1999) When does privatization 2.1

10 PRIVREDNA IZGRADNJA GODINA XLVI work? The impact ofprivate ownership on corporate performance in the transition economies, The Quarterly Journal of Economics, November Hare P, (200 I) Institutional Change and Economic Perfomance in the Transition Economies, Session II ofthe UNECE Spring Seminar, Geneva Havrylyshyn 0, (200 I) Recovery and Growth in Transition: A Decade of Evidence, IMF Staffpapers, Vol. 48 Special issue Havrylyshyn 0, Odling-Smee.I, (2000) Political Economy of Stalled Reforms, Finance&Development, Volume 37, Number 3 Havrylyshyn 0, McGettigan D, (1999) Privatization in Transition Countries: A Sampling ofthe Literature, IMF Working Paper No 6 Hellman.I, Kaufmann D, (2001) Confronting the Challenge ofstate Capture in Transition Economies, Finance&Development, Volume 38, Number 3 Hodgson G, (1998) The Approach of Institutional Economics, Journal of Economic Literature, Volume 36, Issue I IMF (2000) Transition Economies: An IMF Perspective on Progress and Prospects, November 3, h!1j;!://'vy'',vw.imforg/external/np/exir/ib /2_900/ llq1q.q Katchanovski I, (2000) Divergence in Growth in Post-Communist Countgries, Journal of Public Policy, 20, 1 Kolodko G, (1999)' Transition to a market Economy and Sustained Growth. The Implications for Post-Washington Consensus', Kornai.I, (2000) Ten years after 'The Road to a Free Economy': The Author's Self-Evaluation, Paper for the World Bank' annual Bank Conference on Development Economics ~ ABCDE' Krueger A, De Long B, Taylor T, (2000) Reflections on Economics at the Turn of the Millennium, Journal of Economic Perspectives, Vol. 14, Number 1, Winter Lazear E, (2000) Economic Imperialism, The Quartelry Journal of Economics, February Lavigne M, (2000) Ten years of transition: a review article, Communist and Post-Communist Studies 33 Lichtenstein P, (1996) A New-Institutionalist Story about the Transformation of former socialist Economies: A Recounting and an Assesment, Journal of Economic Issues, Vol. XXX, No.1, March Lin J.Y, Cai F, Li Z, (1996) The Lessons of China's Transition to a Market Economy, The CATO Journal, Vol. 16, No.2 Macedo de J. B, (1998) Converging European Transitions, h.tmjly\::ly.~:j':c~1!.ijj.:.p.t~ /~.i bmaceo/paperes/varna.htrn Martinelli C, Tommasi M (1997) Sequencing of Economic Reforms in The Presence ofpolitical Constraints, Economics and Politics, Volume 9, No.2 Melo de M, Denizer C, Gelb A., Tenev S, (1997) Cirucumstance and Choice.' The Role of Initial Conditions and Policies in Transition Economies, The World Bank IFC 22

11 BROJ [-2 OSVRT NA POLITICKU EKONOMIJU TRANZICIJE.Iuller K, Pickel A (2001) Transition, Tkransformation, and the Social Sciences. Towards a New Paradigm, Nellis.I, (1999) Time to Rethink Privatization in Transition Economies? IFC, Discussion Paper Number 38 Nelson.I, Tilley C, Walker L, (1998) Transforming Post-Communist Political Economies, National Academy Press, Washington, D.C. Offer G, (2000) Development and Transition: Emerging but Merging? b11qjl~_qjllx~.h!_&du/-~blck~s/gurdevtransfin Pickel A, (2001) Transformation Theory: Scientific or Political? TIPEC Working Papers 01/3 Purfield C, (2002) Fiscal Adjustment in Transition: Evidence from the I99()'s, IMF Working Paper Qian Y, (1999) The Institutional Foundations of China '.I' Market Transition, World Bank's Annual Conference on Development Economics, Washington, D.C. April Rodrik D, Subramanian A, Trebbi F, (2000) Institutions Rule: the Primacy of Institutions over geography and Integration in Economic Development, NBER Working Paper 9305 Roland G, (2000) Transition and Economics, politics, markets, andfirms, The MIT Presss, Cambridge, Massachussetts, London, England Roland G, (200 1) Ten Years After...Transition and Economics, IMF Staff Papers, vi. 48, Special Issue Roland G, (2001) The Political Economy of Transition, William Davidson Working Paper, No 413 Saving.I, (1998) Privatization and the Transition to a Market Economy, Economic Review, Fourth Quarter Sachs.I, Zinnes C, Eilat Y, (2000) The Gains front Privatization in Transition Economies: Is 'Change ofownership' Enough? CAER II Discussion Paper No.63, Sachs J, (1996) The Transition at Mid Decade, American Economic Review, Vol. 86. No.2 Siantchev B, (2000) The Political Economy of Simultaneous Transitions: An Empirical Test of Two Models, Midwest Political Science Association Conference, April, Chicago Summers L, (1999) Distinguished Lecture on Economics in Government, Reflections on Managing Global Integration, Journal of Economic Perspectives, Vol. 13, Number 2, spring Stiglitz.I, (2000) The Contributions ofthe Economics of Information to Twentieth Century Economics, The Quarterly Journal of Economics, November Stiglitz.I, (1999) Whither Reform? Ten Years ofthe Transition, WB Annual Bank Conference on Develpment Economics, Keynote Address Stiglitz.I, (1998) More Instruments and Broader Goals: Moving Toward the

12 PRIVREDNA IZGRADN.lA GODINA XLVI Post-Washington Consensus, The 1998 WlDER Annual Lecture Tanzi V, (1999) Transition and the Changing Role ofgovernment, Finance and Development, June, Volume 36, Number 2 Wiesbrot M. Baker D, Krev E, Chen.I, (200 I) The Scorecard on Globalizaton : Twenty years ofdiminished Progress, CEPR, (globalization/scorecard on globalization.htm Wei S-J, (1997) Gradualism versus Big Bang: Speed and Sustainability of Reforms, The Canadian Journal of Economics, Volume 30, Issue 4b Williamson.I., (2000) What Should the Bank Think About The Washington Consensus? WB World Development Report 200) Williamson.I, (1999) Economic Reform: Content, Progress, Prospects, Indian Council for Research on International Economic Relations&The Maharaja Sayajirao University of Baroda Wiesenthal H. (200 I) Politicis against Theory: On the theroretical consequences ofsuccessful large-scale reforms in Poscommunist Europe, 13th Annual Meeting of the Society for the Advancement of Socio-Economics at the University of Amsterdam, http.r/wwwz.hu-berlin.de/gesint Wyplosz C, (1999) Ten Years oftransformation: Macroeconomic Lessons, WB Annual Conference on Development Economics