Duško DIMITRIJEVIĆ 1 UDK ( ) Biblid ,57(2005) Vol. LVII, br. 3, pp Izvorni naučni rad Jul 2005.

Transcription

1 Duško DIMITRIJEVIĆ 1 UDK ( ) Biblid ,57(2005) Vol. LVII, br. 3, pp Izvorni naučni rad Jul SPOROVI SR JUGOSLAVIJE (SRBIJE I CRNE GORE) PRED MEĐUNARODNIM SUDOM PRAVDE ABSTRACT The author illustrates the key issues of processes of the FR Yugoslavia (Serbia and Montenegro) before the International Court of Justice in The Hague (ICJ). Focused on explanations for the ICJ determination of the legal foundations for jurisdiction in accordance with international law, he gives legal remarks on reasons why the ICJ was able to consider them in the case of the Bosnia and Herzegovina vs. FR Yugoslavia (Serbia and Montenegro) and why it decided to lack jurisdiction in the cases against NATO. Examinations of the legal facts of the state responsibility do not prejudge questions of the jurisdiction of the ICJ that should be open in the case between Croatia and Serbia and Montenegro. The author s remarks follow the preliminary procedure of the ICJ and help consider the real state of all instituted proceedings. 340 UVOD Usavremenom svetskom poretku Međunarodni sud pravde u Hagu predstavlja najautoritativniji, i po kompetencijama, najspecifičniji pravosudni organ nadležan za rešavanju pravnih sporova između država. Od godine, kada je zamenio Stalni sud međunarodne pravde 1 Dr Duško Dimitrijević, naučni saradnik u Institutu za međunarodnu politiku i privredu, Beograd.

2 osnovan pod pokroviteljstvom Društva naroda godine, Međunarodni sud pravde postupa kao nezavisno sudsko telo UN u skladu sa Statutom kao sastavnim delom Povelje i Pravilnikom o vođenju postupka. Načelno proklamovana suverena jednakost između država omogućava slobodu kod izbora načina rešavanja sporova. Prema članu 34. st. 1. Statuta Međunarodnog suda pravde, jedino države mogu biti stranke u sporovima koji se pred njim vode (jus standi in judicio). U tom pogledu, pristup Sudu utvrđuje član 93. Povelje UN i član 35. Statuta. Sud je dostupan državama članicama UN koje su ipso facto i strane Statuta, ali i državama nečlanicama koje mogu postati strane Statuta pod uslovima koje u svakom pojedinom slučaju određuje Generalna skupština na preporuku Saveta bezbednosti. 2 Države koje nisu članice UN mogu odavde biti strane Statuta, ali ne moraju, a sporove mogu iznositi pred Sud pod uslovima koje u svakom slučaju utvrđuje Savet bezbednosti, pridržavajući se posebnih odredaba sadržanih u ugovorima na snazi i vodeći računa o jednakosti strana u sporu. 3 Iz pomenutog pravila proističe i opšta nadležnost Suda pokrivena Poveljom UN ili važećim međunarodnim ugovorima (član 36. st. 1. Statuta). Pošto su države jedine koje se mogu pojavljivati pred Sudom, proizilazi da je Sud ex officio obavezan da utvrdi da li su iste dale i svoj pristanak. Nadležnost je otuda uslovljena poštovanjem principa o slobodno izraženoj volji stranaka. 4 Generalno posmatrajući, u svim sporovima koji su pred njega izneti, Sud se po pravilu prvo se upušta u pitanja utvrđivanja nadležnosti, pa tek potom, kada oceni da ista postoji, rešava predmet ili suštinu spora (judicio in meritum). 5 Prihvatanje nadležnosti odnosi se prevashodno na pravne 2 Za države koje nisu članice UN ali su strane Statuta, ti uslovi se odnose na davanje izjava o prihvatanju odredbi Statuta i obaveze propisanih čl. 94. Povelje UN, uz dodatnu obavezu finansiranja Međunarodnog suda pravde. 3 Za države koje nisu članice UN, niti strane Statuta važi pravilo utvrđeno Rezolucijom Saveta bezbednosti br. 9 od godine, gde se zahteva davanje izjave kod registra Suda o prihvatanju nadležnosti u odnosu na konkretan slučaj ili uopšte. U ovom drugom slučaju, postoji mogućnost prihvatanja obavezne nadležnosti. 4 The International Court of Justice, Questions and Answers about the Principal Judical Organ of the United Nations, New York, UN Publication, 2000, pp Savremena praksa ukazuje na uvećan broj sporova koji se iznose na sudsko rešavanje što je odraz višeg nivoa svesti i poverenja država u ovu sudsku instancu. S druge strane, broj zahteva za savetodavnim mišljenjima o pravnim pitanjima je u opadanju. Videti: Obrad Račić, Pola veka Međunarodnog suda, Jugoslovenska revija za međunarodno pravo, br. 1-3, 1995, str

3 342 MP 3, 2005 Sporovi SR Jugoslavije pred Međunarodnim sudom pravde sporove u vezi sa svakim pitanjem međunarodnog prava, od tumačenja nekog ugovora, utvrđivanja pravnih činjenica koje bi, ako se utvrde, predstavljale kršenje neke međunarodne obaveze, do sporova oko prirode ili obima obeštećenja. Sudska nadležnost se konstituiše unapred zaključenjem međunarodnih ugovora ili konvencija u kojima se stipuliše posebna kompromisna klauzula kojom se sporovi vezani za njihovo tumačenje ili primenu prepuštaju na sudsko odlučivanje (tzv. ante hoc jurisdikcija) ili od slučaja do slučaja (tzv. ad hoc jurisdikcija) za sporove koji su već nastali. U svako doba države su slobodne da sopstvenim izjavama priznaju kao obavezu ipso facto i bez prethodnog sporazuma, prema svakoj drugoj državi koja primi istu obavezu, nadležnost Suda u svim pravnim sporovima (tzv. opciona ili fakultativna klauzula o obaveznoj nadležnosti propisana čl. 36. st. 2. Statuta). 6 Samo u izuzetnim slučajevima, Sud bi imao mogućnost da prećutno konstituiše nadležnost. 7 Široko postavljena ovlašćenja iz čl. 36. st. 6. Statuta, omogućavaju da Međunarodni sud pravde u svakom slučaju odlučuje o sopstvenoj nadležnosti (Compétence de la Compétence). 8 Ocenjivanje ispunjenosti neophodnih uslova utoliko je veće, ukoliko Sud razmotri sve njene aspekte koji se odnose na stvarnu, personalnu i vremensku nadležnost. Sa izbijanjem političke krize na prostorima bivše SFR Jugoslavije, te njegove funkcije došle su do punog izražaja. Naime, tri parnična postupka su pokrenuta u kojima je SR Jugoslavija (danas Srbija i Crna Gora), jedna od strana u sporu. Najpre je 20. marta godine, iniciran postupak po tužbi Bosne i Hercegovine protiv SR Jugoslavije. Potom je SR Jugoslavija aprila godine, podigla tužbe protiv država NATO saveza, da bi 6 Edward I. Hambro, Some Observations on the Compulsory Jurisdiction of the International Court of Justice, British Yearbook of International Law, vol. 25, 1948, pp ; Herbert Briggs, Reservations to the Acceptance of Compulsory Jurisdiction of the ICJ, Recueil des Cours, Académie de Droit international, La Haye, vol. 93, 1958, pp ; Richard B. Lillich G. E. White, The Deliberative Process of the International Court of Justice, A Preliminary Critique and Some Possible Reforms, American Journal of International Law, vol. 70, 1976, pp ; J. G. Merrills, The Optional Clause Today, British Yearbook of International Law, n 50, 1979, p. 87; Malcolm N. Shaw, The Security Council and the International Court of Justice, Judicial Drift and Judicial Function, The Hague, 1997, pp. 219 etc. 7 The Mavrommatis Jerusalem Concessions Case, Permanent Court of International Justice, Judgment of 26 March 1925, A. 5. pp Ibrahim F. I. Shihata, The Power of the International Court to Determine its Own Jurisdiction, Martinus Nijhoff, The Hague, 1965, pp

4 2. jula godine, Hrvatska isto učinila protiv SR Jugoslavije. Spor protiv država NATO i sporovi po tužbama Bosne i Hercegovine i Hrvatske protiv SR Jugoslavije (Srbije i Crne Gore), bitno se ne razlikuju jer se odnose na utvrđivanje odgovornosti država za navodno počinjene protivpravne čini u kontekstu povreda principa o zabrani upotrebe sile protiv suvereniteta, teritorijalnog integriteta ili političke nezavisnosti drugih država (zločini protiv mira), potom obaveza o poštovanju osnovnih prava i obaveza ratnog i humanitarnog prava (ratni zločini), te dužnosti utvrđenih Konvencijom o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida iz godine (zločini protiv čovečnosti i međunarodnog prava). 9 Držeći se propisane procedure, Sud je u postupku po tužbi Bosne i Hercegovine prethodno utvrđivao razloge za, i protiv konstituisanja sudske nadležnosti, što je u završnici dovelo do usvajanja pozitivne odluke jula godine. Nakon političkih promena u SR Jugoslaviji godine, ova odluka je bezuspešno pobijana od jugoslovenske strane zahtevom za obnavljanjem postupka. U slučaju SR Jugoslavije protiv zemalja NATO, Sud je utvrdio odsustvo osnova za zasnivanje sudske nadležnosti zbog čega je odbacio jugoslovenske tužbe decembra godine. U studiji koja sledi, opisuje se tok postupaka, kao i uporedna analiza pravnih naslova za ustanovljavanje sudske nadležnosti u svim sporovima SR Jugoslavije (Srbije i Crne Gore) pred Međunarodnim sudom pravde u Hagu. U njoj su izneti i određeni zaključci Suda povodom istih pitanja, što omogućavaju realniji prikaz stanja i eventualnih posledica. SPOR BOSNE I HERCEGOVINE I SR JUGOSLAVIJE (SRBIJE I CRNE GORE) Bosna i Hercegovina je 20. marta godine, podnela tužbu Međunarodnom sudu pravde protiv SR Jugoslavije, zbog navodne povrede odredaba Konvencije UN o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida od 9. decembra godine (u daljem tekstu: Konvecija). 10 Sa tužbom je 9 Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide of December 9, 1948, United Nations Treaty Series, vol. 78, p Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, (Bosnia and Herzegovina v. Yugoslavia), Application filed in Registry of the International Court of Justice on 20 March 1993, signed in the General list n

5 344 MP 3, 2005 Sporovi SR Jugoslavije pred Međunarodnim sudom pravde podnela i zahtev za određivanjem privremenih mera zaštite. 11 Iznošenje predmeta pred veće Međunarodnog suda pravde, pretpostavlja utvrđivanje krivice SR Jugoslaviju za akate počinjene suprotno opštem međunarodnom pravu, 12 a potom i određivanje štete, koju bi SRJ trebalo da plati na ime reparacija Bosni i Hercegovini kao parens patrie njenih građana. Pre upuštanja u meritum spora Sud utvrđuje postojanje osnova za zasnivanje sudske nadležnosti. U tom pogledu, Bosna i Hercegovina je predložila član IX Konvencije, a dodatno i pismo SR Jugoslavije upućeno 8. juna godine predsedniku Arbitražne komisije Međunarodne konferencije za bivšu Jugoslaviju, 13 kao i druge pravne naslove. 14 U konsekutivnom sistemu koji se primenjuje u pismenom delu postupka, Sud svojim naredbama utvrđuje rokove za podnošenje pismenih podnesaka. Tako je na obrazloženje tužbe (Memorial), SR Jugoslavija u propisanom roku umesto protiv-podneska sa odgovorom na tužbu, po osnovu čl. 79. st. 1. Pravilnika, podnela sedam preliminarnih prigovora. 15 Po prvom prigovoru, Sud je trebao da odbije tužbu Bosne i Hercegovine zbog činjenice da osnov naveden u tužbi nije pravno valjan. Iz prigovora proizilazi da je 11 Naredbom od 8. aprila godine, Sud je naložio SRJ da odmah preduzme sve neophodne mere radi sprečavanja zločina genocida. Videti: Provisional Measures, Order of 8 April 1993, International Court of Justice Reports, 1993, p. 3. Naredbom od 13. septembra godine, zaključio je da postojeća situacija ne zahteva donošenje novih mera. Videti: ibidem, p U tužbi se inter alia navodi kršenje pravnih obaveza iz člana I, člana II od tačke a. do tačke d, člana III od tačke a. do tačke e, člana IV i V Konvencije, potom obaveza iz četiri Ženevske Konvencije iz godine, Prvog dodatnog protokola iz godine, međunarodnog ratnog prava uključujući Haški Pravilnik o vođenju suvozemnog rata iz godine, kao i drugih fundamentalnih principa i pravila opšteg međunarodnog prava iz Povelje UN, humanitarnog prava i prava čoveka. 13 S obzirom na okolnosti u kojima je ova pismena deklaracija data, Sud je utvrdio da ona ne izražava direktno, bezuslovno obvezivanje SR Jugoslavije u odnosu na veliki broj sporova koji se pred njega mogu izneti, te je odbio mogućnost zasnivanja nadležnosti ante hoc. 14 SRJ je od Međunarodnog suda pravde tražila da odbije zahtev Bosne i Hercegovine koji se odnosi na Ugovor između Kraljevine SHS i savezničkih sila o zaštiti manjina od 10. septembra godine. Budući da je Sud utvrdio da ovaj Ugovor obavezuje SRJ kao pravnu sledbenicu Kraljevine SHS na ograničenom delu teritorije, a da tužba nije vezana za zaštitu manjina na jugoslovenskoj teritoriji, odbio je ovaj zahtev u naredbi od 13. septembra godine 15 Milenko Kreća, Dissenting Opinion of Judge ad hoc Kreća in Genocide Case (Preliminary Objections), Beograd, 1997, pp

6 tužbeni zahtev baziran na pogrešno utvrđenom činjeničnom stanju da je sukob u Bosni i Hercegovini predstavljao međunarodni sukob, a ne građanski rat. Po drugom prigovoru, Sud je trebao da odbaci tužbu Bosne i Hercegovine kao nedozvoljenu zato što Alija Izetbegović u vreme davanja odobrenja za podnošenja tužbe pred Međunarodnim sudom pravde, nije imao ovlašćenja predsednika Republike, niti je predsednika Vlade, te odatle nije ni mogao delovati kao kompetentan državni organ, a što je za posledicu imalo povredu unutrašnjeg prava od suštinskog značaja. 16 Po trećem prigovoru, Sud je trebao da se oglasi nenadležnim zato što je Bosna i Hercegovina proglašavanjem nezavisnosti, grubo prekršila obaveze koje proizilaze iz principa jednakog prava na samoopredeljenje naroda. Drugi razlog je da notifikacija o sukcesiji od 29. decembra godine, nije mogla imati pravnog dejstva prema odredbama Konvencije, te otuda nije ni mogla dovesti do situacije da Bosna i Hercegovina postane strana iste. Po četvrtom prigovoru, Sud je mogao da se oglasi nenadležnim zato što Bosna i Hercegovina nije bila priznata shodno pravilima međunarodnog prava i zato što nije uspostavljena na teritoriji na kojoj je pretendovala da egzistira počev od protivzakonitog proglašenja nezavisnosti, a na kojoj je u vreme podnošenja ovog prigovora, po jugoslovenskom stanovištu postojalo četiri države. Po petom prethodnom prigovoru, Sud je morao da se oglasi nenadležnim jer u unutrašnjem sukobu u Bosni i Hercegovini u kome su učestvovale četiri strane, nije bila i SR Jugoslavija. Zbog činjenice da nije imala nikakve ingerencije u vreme sukoba na bosansko-hercegovačkoj teritoriji, SR Jugoslavija je smatrala da nije ni mogla biti utužena za protivpravne čini koji po njenom mišljenju prevazilaze značenje odredbi iz Konvencije i čl. 36. st. 2. Statuta o obaveznoj sudskoj nadležnosti. Šestim prigovorom, SR Jugoslavija nije isključila mogućnost da ako Sud ne odluči drugačije po ranije iznetim prigovorima, notifikacija o sukcesiji od 29. decembra godine, ima efekat pristupanja Konvenciji. U takvim okolnostima, Sud bi mogao da se proglasi nadležnim počev od 29. marta godine. Sa sedmim prigovorom, predloženo je da u slučaju da Sud odbaci šesti prigovor, notifikacija o sukcesiji od 29. decembra godine, bude tumačena na način kojim je Bosna i Hercegovina postala strana 16 Polazeći od principa sadržanih u opštem međunarodnom pravu ( pre svega čl. 7. st. 2 (a) Bečke Konvencije o pravu ugovora iz godine), Međunarodni sud pravde je utvrdio da suveren svake države ima pravo da predstavlja državu u njenim međunarodnim odnosima. Kako je predsednik Izetbegović u vreme podnošenja tužbe bio priznat u UN, konstatovano je da je on bio i ovlašćen na jedan ovakav čin. 345

7 346 MP 3, 2005 Sporovi SR Jugoslavije pred Međunarodnim sudom pravde Konvencije počev od 6. marta godine, sledstveno običajnom pravilu, s tim da ista ima dejstvo između strana u sporu tek od 29. decembra godine. Otuda, svi zahtevi iz tužbe koji se odnose na akte učinjene pre ovog datuma, ne bi trebali potpadati pod nadležnost Suda. Konačno, SR Jugoslavija je rezervisala pravo da iznete prigovore dopuni ili izmeni novim podnescima u zavisnosti od daljeg toka postupka. Tokom usmene rasprave po prethodnim prigovorima održane između 29. aprila i 3. maja godine, Međunarodni sud pravde se upravljao prema čl. 79. st. 7. Pravilnika po kome, prigovori strana u sporu mogu biti prihvaćeni, odbačeni ili se može konstatovati da isti nemaju isključivo prethodni karakter. 17 Polazeći od ispitivanja činjenica koje se odnose na postojanje procesne legitimacije strana u sporu i analize osnova nadležnosti, Sud je osnov za zasnivanje nadležnosti pronašao isključivo u članu IX Konvencije o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida. Pošto je isti bio osporavan od strane SR Jugoslavije u pismenoj, a potom i u usmenoj fazi postupka, Sud je morao utvrditi sadržinu prethodnih prigovora. U tom kontekstu, on se zadržao na razmatranju trećeg jugoslovenskog prigovora kojim se zahtevalo donošenje odluke o apsolutnoj nenadležnosti iz razloga što Konvencija navodno nije ni bila na snazi među stranama u sporu, a potom i petog peremptornog prigovora kojim se odbijala mogućnost podvođenja odgovornosti države pod odredbu člana IX Konvencije. Potvrdivši da se spor vodio između država čije se teritorije nalaze unutar teritorije bivše SFRJ, Sud je našao i da je SFRJ bila potpisnik Konvencije od 17 Jugoslovenska strana je ponovila iznete prigovore s tim što je odustala od četvrtog, dok je u petom prigovoru reinterpretirala stav da SRJ nije učestvovala u unutrašnjem sukobu u Bosni i Hercegovini u kome su učestvovale tri strane, umesto ranije četiri. U šestom je iznet novi predlog da se nadležnost konstituiše na datum kada je Konvencija postala operativna između strana (od datuma međusobnog priznanja decembra godine, odnosno, od 29. marta godine, kada je saglasno čl. XIII Konvencije, ista mogla stupiti na snagu pristupanje Bosne i Hercegovine). Instrument o pristupanju po ovom shvatanju, bio bi izjednačen sa notifikacijom o sukcesiji od 29. decembra godine, i imao bi retroaktivno dejstvo. U konkretnom slučaju pošlo se od pretpostavke da je Konvencija postala važeća počev od proglašenja nezavisnosti Bosne i Hercegovine - 6. marta godine, tačnije, od 18. marta godine, kada je Generalni sekretar UN obavestio strane Konvencije o sukcesiji članstva SFRJ u Konvenciji od strane Bosne i Hercegovine. Poslednji jugoslovenski predlog za određivanje granica vremenske nadležnosti Suda bio je 29. decembar godine kada je Bosna i Hercegovina putem notifikacije o sukcesiji postala sukcesor SFRJ u odnosu na Konvenciju.

8 11. decembra godine, te da je deponovala instrumente o ratifikaciji bez davanja rezervi Generalnom sekretaru UN kao depozitaru multilateralnih međunarodnih ugovora 29. avgusta godine. Sa proglašenjem Ustava aprila godine, SRJ je objavila deklaraciju kojom je proklamovala međunarodnopravni kontinuitet sa SFRJ. Prihvatanje ugovornih obaveza države prethodnice istovremeno je bilo potvrđeno i u službenoj noti stalne misije SRJ pri UN. Otuda bilo lako zaključiti da je SR Jugoslavija bila strana Konvencije i da je bila vezana njenim odredbama na sam datum podnošenja tužbe 20. marta godine. Narednim aktima smisao ovog nalaza je dobio na intenzitetu. Naime, 29. decembra godine, Bosna i Hercegovina je podnela Generalnom sekretaru UN notifikaciju o sukcesiji u odnosu na Konvenciju, navodeći da je spremna za njeno dosledno sprovođenje počev od datuma sticanja nezavisnosti - 6. marta godine. Već 18. marta godine, Generalni sekretar UN saopštio je svim stranama ugovornicama Konvencije da je notifikacija o sukcesiji postala efektivna - 6. marta godine, kada je Bosna i Hercegovina preuzela odgovornost za svoje međunarodne odnose. SR Jugoslavija je pobijala važnost i ispravnost notifikacije s obrazloženjem da je sticanje nezavisnosti Bosne i Hercegovine bilo praćeno kršenjem međunarodnih obaveza koje proizilaze iz principa o jednakim pravima i samoopredeljenju svih naroda u Bosni i Hercegovini, uključujući i srpski, te da odatle, Bosna i Hercegovina nije ni mogla biti kvalifikovana za članstvo u Konvenciji. Međutim, Međunarodni sud pravde je potvrdio da je Bosna i Hercegovina definitivno postala članica UN prema odluci usvojenoj od strane Saveta bezbednosti i Generalne skupštine maja godine. 18 Kako član XI Konvencije propisuje da Konvenciji može da pristupi svaka članica UN od momenta kada joj Generalna skupština u tu svrhu uputi poziv, faktički, od prijema u članstvo UN - Bosna i Hercegovina je ispunila propisani uslov, pa otuda je i mogla postati strana Konvencije. Argumenti izneti od jugoslovenske strane u trećem prethodnom prigovoru o protivpravnosti vezanoj za sticanje nezavisnosti Bosne i Hercegovine i njenom proglašenju za suverenu državu, te o povezanosti ovih fakata sa procesom sukcesije međunarodnih ugovora, nisu bitnije uticali na opredeljenje većinskog dela sudijskog veća. Ne prejudicirajući da li je princip automatske sukcesije primenjiv na određene slučajeve sukcesije međunarodnih ugovora, Međunarodni sud pravde je utvrdio da u prethodnom postupku odlučivanja o sopstvenoj nadležnosti, nije neophodno da raspravlja o pravnim pitanjima 18 Roland Rich, Recognition of States: The Collapse of Yugoslavia and the Soviet Union, European Journal of International Law, vol. 4, n 1, 1993, pp

9 348 MP 3, 2005 Sporovi SR Jugoslavije pred Međunarodnim sudom pravde vezanim za sukcesiju država u odnosu na ugovore. Prema tom, očigledno nepreciziranom stanovištu, proizilazi da je Bosna i Hercegovina mogla postati strana Konvencije na datum sticanja nezavisnosti 6. marta godine ili retroaktivno, na datum davanja notifikacije o sukcesiji 29. decembra godine. Sud u svakom slučaju nije negirao činjenicu da je ona to i bila na sam datum podnošenja tužbe 20. marta godine. Prema čl. XIII st. 3. Konvencije, proizilazi da ista stupa na snagu od 90 dana nakon deponovanja instrumenta o ratifikaciji ili pristupanju. U zaključku Suda ne spominju se navedeni instrumenti, te nije sasvim jasno kakvo je značenje imala notifikaciji o sukcesiji. Stanovište SR Jugoslavije je bilo na liniji jezičkog tumačenja pomenutog člana Konvencije. Unutar šestog prigovora, ona je istakla da bosansko-hercegovačka notifikacija o sukcesiji od 29. decembra godine, ima pravno dejstvo instrumenta o pristupanju, te da u takvim okolnostima, Sud može da se proglasi nadležnim tek od 29. marta godine, kada je pristupanje Konvenciji postalo pravosnažno. Naime, propisani rok od 90 dana od deponovanja instrumenta o pristupanju, u konkretnom slučaju - notifikacije o sukcesiji od 29. decembra godine, pada upravo na ovaj datum. U naredbi od 8. aprila godine Sud je konstatovao da, i u slučaju da je Bosna i Hercegovina postala strana Konvencije činom pristupanja, to bi značilo da je tužba bila preuranjena 9 dana, što opet per se, ne bi otklonilo mogućnost da Bosna i Hercegovina podnese sasvim novu tužbu otklanjajući na taj način proceduralni nedostatak. 19 Ono što je opredeljivalo Sud u trenutku donošenja ovakve odluke jeste stanovište da nije dužan da pridaje značaj formalnim nedostacima koje ovi mogu imati u unutrašnjem pravu država. 20 Na osnovu izvedenih nalaza, ocenu oko ispunjenosti uslova za uspostavljanje nadležnosti, Međunarodni sud pravde je doneo u svetlosti činjeničnog stanja na sam datum podnošenja tužbe. Poput njegovog prethodnika - Stalnog Suda međunarodne pravde, napravio presedan kojim se u slučaju formalnih nedostataka u postupku koji se daju lako otkloniti, Sud rukovodi načelom procesne ekonomije, te iste akte ne odbacuje automatski. 21 Pod pretpostavkom da je tužba i bila preuranjena, te okolnosti 19 International Court of Justice Reports, 1993, p Mavromatis Palestine Concession Case, Permanent Court of International Justice, Series A, n 2, p German Interests in Polish Upper Silesia Case, Permanent Court of International Justice, Series A, n 6, p. 14.

10 su prema shvatanju sudskog veća mogle biti pokrivene naknadnim deponovanjem potrebnih instrumenata. 22 Logično reklo bi se, ali formalnopravno nedosledno. Uz pretpostavku da je Bosna i Hercegovina i postala vezana Konvencijom u martu godine, ona nije mogla vezivati obe strane u sporu. Prvo, iz razloga što još nije stupila na snagu, i drugo, zbog činjenice da države nisu priznavale jedna drugu, što je od prevashodnog značaja za zasnivanje sporazumne sudske nadležnosti. Razmatrajući jugoslovenske prigovore Sud je potvrdio da je takva situacija prestala sa potpisivanjem i stupanjem na snagu Dejtonskog sporazuma i Opšteg sporazuma o miru u Bosni i Hercegovini (Dejtonskog mirovnog sporazuma) 14. decembra godine, kojim je došlo do uzajamnog priznanja. Pri utvrđivanju nadležnosti, Sud nije dužan da raspravlja pitanja vezana za odsustvo uzajamnog priznanja država, koje istovremeno mogu biti vezane i međunarodnim ugovorom. Štaviše, i da Konvencija nije stupila na snagu između strana u sporu do potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma 21. novembra godine, uslovi za konstituisanje personalne sudske nadležnosti (ratione personae), u međuvremenu su bili ispunjeni. Ako bi strane u sporu postale međusobno vezane Konvencijom tek sa 14. decembrom godine, datumom kada je Dejtonski mirovni ugovor stupio na snagu, onda se ne bi moglo ostaviti po strani pitanje njegove nadležnosti jer bi u tom slučaju postojala realna pretpostavka da Bosna i Hercegovina podnese novu tužbu identičnu po svom sadržaju već podnetoj tužbi. U krajnjem slučaju, to bi dokazivalo neoborivost prihvaćenog stanovišta. Ne možemo, a da se ne poslužimo rečima samog Suda da, ovakvo rešenje nije lišeno pravnih teškoća, bez obzira na činjenicu da se radilo o odluci o ustanovljavanju prima facie nadležnosti. Kod utvrđivanja stvarne nadležnosti Sud je pošao od ispitivanja predmeta spora i njegove veze sa članom IX Konvencije koji propisuje da se: Sporovi među stranama ugovornicama u pogledu tumačenja, primene i izvršenja ove Konvencije, podrazumevajući tu i sporove koji se odnose na odgovornost države po predmetu genocida ili bilo kog drugog dela pobrojanog u članu III, po pravilu se iznose pred Međunarodni sud pravde, na traženje jedne od strana u sporu. Upravo je peti prigovor SR Jugoslavije 22 Mavromatis Palestine Concession Case, ibid. p. 34. Međunarodni sud pravde je pomenuti princip reinterpretirao u više slučajeva koji su pred njim vođeni. Videti: Nothern Cameroons Case, International Court of Justice Reports, 1963, p. 28; Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. United States), International Court of Justice Reports, 1984, pp

11 bio baziran na navodno pogrešnom tumačenju ove odredbe na kojoj počiva nadležnost Međunarodnog suda pravde - ratione materiae. Stanovište o postojanju međunarodnog spora unutar značenja koje ovaj ima u Konvenciji, za SR Jugoslaviju je bilo neprihvatljivo. Ona je predložila dva rešenja za nastalu situaciju. Prvo rešenje se odnosilo na činjenicu da je konflikt na jednom delu teritorije tužioca imao unutrašnji karakter u kome SR Jugoslavija nije učestvovala, pa odatle nije ni mogla vršiti svoje nadležnosti u vreme dok je ovaj trajao. Drugo rešenje je polazilo od pretpostavke da odgovornost SR Jugoslavije kao države, kako je to navedeno u tužbi Bosne i Hercegovine, leži van značenja iz člana IX Konvencije. Iako je SR Jugoslavija uporno odbijala da prihvati odgovornost za koju je tereti tužba Bosne i Hercegovine, među stranama je očigledno postojala situacija u kojoj dve strane imaju oprečne stavove po pitanju izvršavanja ili neizvršavanja određenih obaveza, 23 pa je Sudu ostalo samo da konstatuje postojanje pravnog spora. 24 Što se tiče prvog jugoslovenskog predloga, Međunarodni sud pravde je pošao od jezičke interpretacije člana I Konvencije po kome: Strane ugovornice potvrđuju da je genocid, bez obzira da li je izvršen za vreme mira ili rata, zločin po međunarodnom pravu i da preuzimaju obavezu da ga spreče i kazne. Iz navedene definicije, Sud je logički zaključio da nije bitna priroda konflikta da bi došlo do genocida. Pošto su strane u sporu izrazile spremnost da priznaju genocid kao zločin unutar međunarodnog prava, isti mora biti sprečen i kažnjen, nezavisno od konteksta mira ili rata. Primena Konvencije postaje nezavisna od okolnosti koje vezuju konflikt za unutrašnji ili međunarodni vid vršenja akata pobrojanih u članu II Konvencije, u koje inter alia ulaze svi akti koji se mogu podvesti pod genocid. 25 Sud nije 23 Interpretation of Peace Treaties with Bulgaria, Hungary and Romania, First Phase, Advisory Opinion, International Court of Justice Reports, 1950, p East Timor Case (Portugal v. Australia), International Court of Justice Reports, 1995, p. 100, para Definicija koju propisuje Konvencija je reinterpretirana u mnogim međunarodnopravnim instrumentima poput Nacrta Zakonika o zločinima protiv mira i bezbednosti čovečanstva, Statuta Međunarodnog krivičnog tribunala za bivšu Jugoslaviju i Ruandu, te Rimskog Statuta Međunarodnog krivičnog suda. Videti: Draft Code of Crimes against the Peace and Security of Mankind, Article 17 of the Annex XXIV, Report of ILC on the Work of its Forty-eight Session, 6 May-26 July 1996, UN Doc. A/51/10, Yearbook of International Law Commission, 1996, vol. II, part 2, pp. 17. etc; Statute for the International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia, Article 4 of the Annex XXV, Report of the Secretary General pursuant to paragraph 2 of Security Council Resolution 808, 1993, UN SCOR, 48th Year, UN 350

12 bio u mogućnosti da donese definitivan zaključak da li je SR Jugoslavija bila neposredno ili posredno uključena u sukob, pa je to pitanje ostavio za kasniju fazu odlučivanja o predmetu spora. Napokon, pošto je teritorijalni problem povezan sa primenom Konvencije, Sud je bio mišljenja da iz njenog predmeta i cilja proizilazi da prava i obaveze njome utvrđene jesu prava i obaveze erga omnes. Njihovo poštovanje predstavlja opšte pravilo kodifikovano u Bečkoj konvenciji o pravu ugovora iz godine, kojom se utvrđuje da suštinsko kršenje ugovora humanitarnog karaktera od strane neke države članice, ne može da dovede do gašenja ili obustavljanja njegove primene (čl 60. st. 5). Na ovakav stav upućuje ranije savetodavno mišljenje povodom rezervi na Konvenciju, od 28. maja godine, na koje se u više navrata pozivao prilikom tumačenja odredbi Konvencije. 26 U istom se naglašava da iz Konvencije proizilazi da je namera UN bila da osudi i kazni genocid kao zločin unutar međunarodnog prava koji uključuje odricanje prava na život čitavim grupama, što per se, pogađa savest čitavog čovečanstva i dovodi do ogromnih gubitaka koji su u najmanju ruku u suprotnosti sa moralom i pravom UN. Prema navedenom konceptu, posledično su proizašli principi koje priznaju svi civilizovani narodi i države, bez obzira na njihovo ugovorno prihvatanje, kao što je princip univerzalnosti u pogledu osude genocida koji je neophodan radi oslobađanja čovečanstva od najomraženijih čini. Sud je otuda zaključio da dužnost svake države da spreči i kazni zločin genocida ne može biti teritorijalno ograničena važenjem Konvencije jer opšta obaveza iznošenja spora pred Međunarodni sud pravde proističe iz njenog opšteg karaktera koji ima univerzalno značenje u odnosu na konstituisanje njegove nadležnosti. 27 Drugi jugoslovenski predlog se uglavnom svodio na tumačenja člana IX kroz odredbe čl. V, VI, i VII Konvencije gde je SR Jugoslavija smatrala da doc. S/25704, 1993, pp ; Statute for the International Criminal Tribunal for the Rwanda, Article 2 of the Annex, Security Council Resolution 955, UN SCOR, 49th Year, UN Doc. S/RES/955, 1994; Rome Statute of the International Criminal Court, UN Doc. A/CONF, 183/9, 1998, Article 6 of the Annex XXVII. 26 Advisory Opinion of 28 May 1951 Relating to the Reservations to the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, International Court of Justice Reports, The Hague, 1951, p U slučaju naciste Adolfa Eichmanna, koji je bio optužen za uništenje jevrejske populacije tokom Drugog svetskog rata, Vrhovni sud Izraela je utvrdio da se nadležnost okružnog suda koji je doneo odluku zasnivala na osnovu po kome se zločini protiv čovečnosti izjednačavaju sa delicta juris gentium za koje važi princip univerzalne jurisdikcije. Videti: Hans Heinrich Jescheck, Genocid in: Encyclopedia of Public International Law, ed. Rudolf Bernhardt, Amsterdam, vol. II, 1995, p

13 352 MP 3, 2005 Sporovi SR Jugoslavije pred Međunarodnim sudom pravde se državna odgovornost za akte genocida ne može odnositi na državu, već samo na individualna lica. Međunarodni sud pravde je međutim utvrdio, da odgovornost države za genocid shodno članu IX Konvencije, pa i bilo koji drugi akt naveden u članu III, ne isključuje bilo koji oblik državne odgovornosti. Time je proširio značenje državne odgovornosti i na akte genocida počinjene od strane vladara, državnih organa i državnih službenika iz člana IV Konvencije. 28 U okviru prihvaćenog pristupa, Sud je potvrdio da među stranama postoji spor oko tumačenja, primene i izvršenja, 29 uključujući i... pripisivanje i primenjivost odredbi Konvencije o odgovornosti države za genocid, što je dovelo do njegove negativne odluke o petom preliminarnom prigovoru SR Jugoslavije. Konstatujući da u predmetnom slučaju ima personalnu i stvarnu nadležnost (jurisdictio ratione personae et materiae), Međunarodni sud pravde je morao pristupiti utvrđivanju granica svoje vremenske nadležnosti (jurisdictio ratione temopris). U analizi šestog i sedmog prigovora, Sud se suočio sa pitanjima kongentne naravi Konvencije i pravila o sukcesiji država u odnosu na međunarodne ugovore. Pri tome je pošao od opšteg principa o neretroaktivnosti pravnih akata, pa sledstveno i Konvencije u odnosu na događaje koji su sledili različite datume i to: 6. marta godine, kao datuma proglašenja nezavisnosti, 29. decembara godine, kao datuma podnošenja notifikacije o sukcesiji, 18. marta godine, kao datuma kada je Generalni sekretar UN obavestio strane Konvencije o sukcesiji članstva SFRJ u Konvenciji od strane Bosne i Hercegovine, 29. marta godine, kao datuma kada je saglasno članu XIII Konvencije ista mogla stupiti na snagu između strana pristupanjem Bosne i Hercegovine po osnovu notifikacije o sukcesiji, i konačno 14. decembra godine, kao datuma međusobnog priznanja. Pošto je bilo jasno da Bosna i Hercegovina može postati strana Konvencije kroz proces sukcesije država, 30 Sud je potvrdio da 28 U doktrini je još davne godine izvršena podela državne odgovornosti na originalnu i vikarnu odgovornost. Prva je direktna odgovornost, rođena od države, vladinim aktima i aktima državnih organa vršenim u njeno ime, a zatim i aktima agenata i privatnih lica pod rukovodstvom vlade ili sa njenim ovlašćenjima. Druga je indirektna ili zastupnička, prouzrokovana aktima koji nisu vršeni u ime države ili su vršeni bez ovlašćenja vlade. Videti: Lassa Francis Lawrence Oppenheim, International Law, London, vol. I, 1955, p Advisory Opinion for Applicability of the Obligation to Arbitrate under Section 21 of the UN Headquarters Agreement of 26 June 1947, International Court of Justice Reports, 1988, pp International Court of Justice Reports, Order of 8 April 1993, p. 16, para 25.

14 interpretacija člana IX, a s obzirom na istaknutu argumentaciju, ne dovodi u pitanje njegovu nadležnost ratione temporis. 31 Budući da ne postoje rezerve strana u sporu u odnosu na važenje Konvencije, niti je sam čin potpisivanja Dejtonskog mirovnog ugovora bio propraćen nekim limitirajućim faktorima o njenoj primeni, svi događaji od početka konflikta na teritoriji Bosne i Hercegovine, mogli su biti podvedeni pod odredbu člana IX. Štaviše, to je bilo u skladu sa predmetom i ciljem Konvencije, a kako je to Sud već ranije izložio u svom savetodavnom mišljenju povodom rezervi na Konvenciju maja godine. Sledstveno utvrđenom stanju, 11. jula godine, Međunarodni sud pravde je doneo presudu (preliminary judgement), 32 kojom je odbio prethodne prigovore SR Jugoslavije. Zasnivajući nadležnost isključivo na čl. IX Konvencije, on je zaključio da dodatni osnovi za zasnivanje sudske nadležnosti izneti od strane Bosne i Hercegovine nisu formalno osnovani. Nakon političkih promena u SR Jugoslaviji - oktobra godine, došlo je i do zaokreta u sporu sa Bosnom i Hercegovinom. U cilju stabilizacije političke situacije u regionu, SRJ je izrazila dobru volju radi pronalaženja vansudskih rešenja spora. Usmenom izjavom datom na zapisnik ona je odustala od ranije podnete protiv-tužbe za navodno počinjen genocid protiv Srba u Bosni i Hercegovini, 33 a što je konstatovano u naredbi Suda od 10. septembra godine. 34 No, pre nego je odustala, SR Jugoslavija je s pozivom na pravilo iz člana 61. st. 1. Statuta, po osnovu kojeg Sud nikada ranije nije doneo pozitivnu odluku, 35 podnela zahtev za obnavljanjem postupka aprila Revizioni zahtev suštinski pobija utvrđeno stanje 31 Konvencijom UN o neprimenjivosti zakonskih ograničenja u odnosu na ratne zločine i zločine protiv čovečnosti od 26. novembra godine i Evropskom Konvencijom o neprimenjivosti zakonskih ograničenja u odnosu na ratne zločine i zločine protiv čovečnosti od 25. januara godine, potvrđeno je pravilo o retroaktivnosti u odnosu na zločine genocida. Videti: United Nations General Assembly Resolution 2391 (XXIII) ; European Treaty Series, n Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, Preliminary Objections, Judgment 11 July 1996, International Court of Justice Reports, 1996, p Counter Claims, Order 17 December 1997, International Court of Justice Reports, 1997, p International Court of Justice Press Release 2001/22, 13 September Application for Revision and Interpretation of the Judgment of 24 February 1982 in the Case Concerning the Continental Shelf (Tunis v. Libya), International Court of Justice Reports, 1995, p

15 354 MP 3, 2005 Sporovi SR Jugoslavije pred Međunarodnim sudom pravde iz presude od 11. jula godine. 36 Polazeći od bitno izmenjene političke i pravne pozicije u odnosu na raniji period u kome je insistirala na međunarodnopravnom kontinuitetu sa SFRJ, SR Jugoslavija je prijemom u UN 1. novembra godine, kao sasvim nova država, prihvatila politički i međunarodnopravni diskontinuitet sa bivšom Jugoslavijom. Na bazi iznetog stanovišta, ona se u postupku pred Sudom pozvala na nemogućnost da bude strana Statuta, pa ni strana Konvencije koja je shodno utvrđenim pravilima, otvorena samo onim članicama i nečlanicama UN koje Generalna skupština pozove na potpisivanje ili pristupanje. Prema tome, stav SRJ iznet u revizionom zahtevu bio je sličan prethodnim jer se od Suda zahtevalo da se oglasi nenadležnim. Postupak o glavnoj stvari bi time bio prekinut ex officio, do donošenja odluke o reviziji Ako se analizira čl. 61. st. 1. Statuta proizilazi da: Zahtev za obnovu može biti podnet samo kada se zasniva na otkriću nove činjenice od odlučujućeg značaja, koja pre izricanja presude nije bila poznata ni Sudu, ni stranci u sporu koja zahteva obnovu, pod uslovom da takvo nepoznavanje nije posledica nemarnosti. Tumačenjem gore navedenog pravila o mogućnosti obnavljanja postupka u svetlosti novih okolnosti koje su pratile jugoslovenski slučaj, značajno je krenuti od pretpostavke da prijem SRJ u UN - 1. novembra godine, kao nove države predstavlja novu činjenicu koja očigledno nije bila poznata, kako Međunarodnom sudu pravde, tako ni samoj SR Jugoslaviji u vreme izricanja presude 11. aprila godine. S obzirom da je članstvo u Ujedinjenim nacijama u kombinaciji sa statusom strane Statuta i čl. IX Konvencije predstavljalo jedino prihvatljivu osnovu za sudsku nadležnost, sa nestankom ove pretpostavke jasno je bilo da nova činjenica poprima odlučujući značaj za jugoslovensku stranu. 37 U prilog tezi trebali su poslužiti podaci sa zvanične liste objavljeni od strane UN - 8. decembra godine, gde se Jugoslavija navodi kao članica Ujedinjenih nacija počev od 1. Novembra i prateća nota pravnog savetnika. Po iznetoj argumentaciji u zahtevu za obnavljanjem postupka proizilazi da SRJ priznaje nadležnost Međunarodnog suda pravde isključivo na osnovu člana IX 36 Preliminary Objections (Yugoslavia v. Bosnia and Herzegovina), International Court of Justice filed 24 April 2001, International Court of Justice Press Release 2001/12, 24 April Mojtaba Kazazi, Burden of Prooof and Related Issues, Kluwer Law International, The Hague, Kluwer Law International, 1996, pp

16 Konvencije. Međutim, prilikom pristupanja istoj - 8. marta godine, na osnovu instrumenta o akcesiji, SR Jugoslavija je na isti taj član stavila rezervu, tako da njeno prihvatanje obaveza po Konvenciji u svakom pojedinačnom slučaju, uvek mora biti praćeno njenom izričitom saglasnošću. Ovim je jednostrano odbila mogućnost zasnivanja nadležnosti Međunarodnog suda pravde, s obrazloženjem da pristupanje Konvenciji nema retroaktivno dejstvo. 38 Bosna i Hercegovina je 27. decembra godine izrazila svoje protivljenje prihvatanju notifikacije SR Jugoslavije o pristupanju, od strane Generalnog sekretara UN 12. marta godine, smatrajući da je Sporazumom o pitanjima sukcesije SFRJ od 29. juna godine, SR Jugoslavija efektivno nasledila bivšu Jugoslaviju počev od 27. aprila godine. Od tada, po njenom stanovištu, izvršavanje Konvencije od strane SR Jugoslavije, u zavisnosti je od saglasnosti svih strana u sporu. U postupku po revizionom zahtevu izjasnila se i da: Ono što SR Jugoslavija smatra za činjenice, u stvari predstavlja posledice...činjenica, koje su, i koje jedino mogu biti prijem SRJ u Ujedinjene nacije 1. novembra godine. Prema Bosni i Hercegovini, SR Jugoslavija smatra svoj izmenjeni položaj u odnosu na članstvo u UN, kao novi fakt koji proishodi iz činjenica nakon donošenja presude od 11. aprila godine, a koje per se, ne mogu imati retroaktivni i retrospektivni efekat. Otuda zaključuje, da se SR Jugoslavija uglavnom oslanja na novu percepciju činjenica iz godine u svetlu onih koje su se dogodile i godine. Sud je utvrdio da prijem SRJ u članstvo UN, ne može predstavljati novu činjenicu u smislu člana 61. st. 1. Statuta. Sve navodno relevantne činjenice koje su iznete u reviziji, otuda se vezuju jedino za pravne posledice fakata koji su sledili nakon perioda od izricanja presude 11. aprila godine, te otuda, po shvatanju Suda, iste ne mogu predstavljati pravni naslov za obnavljanje postupka. Raniji zahtev SR Jugoslavije za međunarodnopravnim kontinuitetom koji nije bio generalno prihvaćen u vremenu donošenja presude, i čije su legalne posledice bile utvrđivane od slučaja do slučaja (pre svega rezolucijama Saveta bezbednosti br. 757, 777, i Generalne skupštine br. 47/1), nisu sprečavale SR Jugoslaviju da se pojavi pred Sudom, ali i da zadrži status strane ugovornice Konvencije. Ni potonje odluke UN kojim je okončana nejasna pozicija SRJ u odnosu na ovu 38 Generalni sekretar UN je kao depozitar multilateralnih ugovora dao notifikaciju kojim je potvrdio da je pristupanje SR Jugoslavije Konvenciji o genocidu postalo efektivno sa 12. martom godine, a da ista stupa na snagu počev od 10. juna godine. Videti: C.N Treaties

17 356 MP 3, 2005 Sporovi SR Jugoslavije pred Međunarodnim sudom pravde međunarodnu organizaciju (pre svih - rezolucija br. 55/12 Generalne skupštine od 1. novembra 2000), nisu mogle imati retroaktivno dejstvo. 39 Tumačenjem argumentum a contrario, zaključujemo da je moguće da je Sud u odluci kojom je odbio revizioni zahtev - 3. februara godine, prihvatio stanovište da sui generis položaj SR Jugoslavije u odnosu na članstvo u UN nije bila osnova na kojoj se zasnova prima facie nadležnost, već da su to bile obaveze iz Konvencije, koje su po svojoj pravnoj naravi obaveze - erga omnes. Zaključujemo i da se interpretacijom Suda, međunarodna praksa sukcesije pomerila ka pseudo-automatskom pristupu u pogledu sukcesije multilateralnih ugovora. 40 Konačno, potvrđivanjem ranije presude od 11. aprila godine, ispunjeni su uslovi da se započne sa raspravom o suštini spora, koja je zakazana za 27. februar godine u Palati mira u Hagu. SPOR SR JUGOSLAVIJE (SRBIJE I CRNE GORE) I ČLANICA NATO U slučaju oružanog napada vojnog saveza NATO na SR Jugoslaviju, očigledno je postojao međunarodni oružani sukob. Pošto Savet bezbednosti nije adekvatno i blagovremeno odgovorio na otvorena pitanja rešavanja regionalnih kriza iz Glave VIII Povelje UN, za čiju je kontrolu trajno zadužen, 41 već je spor oko zaštite ljudskih i manjinskih prava na Kosovu i Metohiji u uslovima u kojima su ona bila vidljivo ugrožena, prepustio odbrambenoj međunarodnoj organizaciji osnovanoj po čl. 51. Povelje, osnove kolektivne bezbednosti na kojima je počivala dotadašnja međunarodna zajednica, dovedene su ozbiljno u pitanje. Svojim elastičnim pristupom u proceni političke situacije na Kosovu i Metohiji, države NATO 39 Vojin Dimitrijević, O kojoj Jugoslaviji je Međunarodni sud pravde govorio u sporu Bosne i Hercegovine protiv Jugoslavije?, Međunarodna politika, br. 1109, 2003, str Hanna Bokor Szegö, Continuation et Succession en Matičre de Traités Internationaux, Dissolution, Continuation et Succession en Europe de l 'Est, Paris, 1994, p Iako je pre vojne intervencije NATO-a, Savet bezbednosti doneo niz rezolucija kojim je reafirmisao određene dogovore postignute radi ublažavanja krize na Kosovu i Metohiji (npr. rezoluciju br. 855 od avgusta godine, rezoluciju br od septembra godine, rezoluciju br od oktobra godine i rezoluciju br od godine), nijednom nije konstatovao da u regionu preti opasnost miru i bezbednosti, niti je iskoristio pravo na formiranje međunarodnih oružanih snaga koje bi narušeni mir i bezbednost mogle da uspostave oružanim putem.

18 su našle opravdanje za oružanu intervenciju protiv SR Jugoslavije u razlozima humanitarne prirode i spasavanju albanske nacionalne manjine u SR Jugoslaviji u uslovima kada država nije bila u stanju da ih zaštiti jer se sukobila sa albanskim separatističkim pokretom. 42 Voluntarističi razlozi su bili pre prava, pa se postupanje NATO-a našlo van tradicionalnog tumačenja Povelje UN (čl. 2. st. 4), Ugovora o osnivanju NATO-a koji daje prednost sistemu kolektivne bezbednosti UN (čl. 5), 43 ali i sopstvenih ustavnih akata. 44 U cilju sprečavanja daljih štetnih posledica po život i zdravlje ljudi, njihovu imovinu i okolinu, SR Jugoslavija je 29. aprila godine, podnela tužbe zbog nezakonite upotrebe sile od strane deset država članica NATO saveza - Sjedinjenih Američkih Država, Velike Britanije, Francuske, Nemačke, Italije, Holandije, Belgije, Kanade, Portugala i Španije. 45 Od Međunarodnog suda pravde se zahtevalo da presudi i oglasi krivima, optužene države zbog kršenja međunarodnopravnih obaveza. 46 U svakom od povedenih postupaka protiv članica NATO, zahteva se donošenje privremenih mera zaštite. Razmatranjem tužbi SR Jugoslavije protiv zemalja članica NATO-a, vidi se da je SRJ prihvatila nadležnost Međunarodnog suda pravde 42 Milan Paunović, 'Humanitarna intervencija' kao zloupotreba načela zabrane upotrebe sile u međunarodnom pravu, Jugoslovenska revija za međunarodno pravo, br. 1-3, 1999,str Obrad Račić, NATO napuštanje pravnih normi osnivačkog ugovora, Jugoslovenska revija za međunarodno pravo, br. 1-3, 1999, str Boris Krivokapić, Agresija NATO na Jugoslaviju grubo kršenje normi unutrašnjeg prava država agresora, Jugoslovenska revija za međunarodno pravo, br. 1-3, 1999, str Case Concerning Legality of Use of Force (Yugoslavia v. United States, United Kingdom, France, Germany, Italy, Netherlands, Belgium, Canada, Portugal and Spain), Applications filed in Registry of the International Court of Justice on 29 April 1999, signed in the General list n SRJ je u skoro identičnim tužbenim zahtevima navela da su članice NATO saveza učestvovanjem u bombardovanju i pomaganju terorističkih grupa i secesionističkih pokreta izvršile mnogobrojne povrede pravila i principa iz multilateralnih konvencija poput Konvencije o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida iz godine, Ženevske Konvencije od godine o zaštiti civilnog stanovništva i civilnih objekata u vreme rata sa dodatnim Protokolom I iz godine, Konvencije o slobodnoj plovidbi Dunavom iz godine, Konvencije o građanskim i političkim pravima i Konvencije o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima, obe iz godine, na kraju očigledno i odredbe člana 53. st. 1. unutar glave VIII Povelje UN koja reguliše odnos UN sa regionalnim organizacijama. 357

19 358 MP 3, 2005 Sporovi SR Jugoslavije pred Međunarodnim sudom pravde jednostranom deklaracijom od 25. aprila godine. Njome je ipso facto priznala obaveznu nadležnost u odnosu na svaku drugu državu koja bi pod uslovom reciprociteta prihvatila nadležnost Međunarodnog suda pravde u pogledu sporova nastalih nakon potpisivanja ove deklaracije. Međutim, u odnosu na slučajeve gde postoji dogovor o mogućim drugačijim načinima mirnog rešavanja spora, deklaracija nema dejstvo. Takođe, ona isključuje i sporove koji se odnose na pitanja iz domena unutrašnjeg prava ili koja su isključivo u unutrašnjoj nadležnosti SR Jugoslavije, kao što su teritorijalni sporovi. Dejstvo joj je vremenski limitirano na period do davanja obaveštenja o prestanku obavezne nadležnosti. 47 Na strani optuženih država - Belgija, Kanada, Holandija, Portugal i Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije prihvatile su u ranijim periodima fakultativnu klauzulu iz člana 36. st. 2. Statuta. 48 Pošto je ovo priznanje bilo svojevremeno ograničeno od strane nekih od njih, ti su limiti ostali stvar sudskog preispitivanja. Međunarodni sud pravde je utvrdio da deklaracija SR Jugoslavije od 25. aprila godine, može predstavljati osnov za zasnivanje obavezne nadležnosti samo za sporove već proizašle i sporove koji bi mogli proizaći posle njenog potpisivanja (i to u odnosu na Belgiju, Holandiju, Portugal i Kanadu). Sledstveno utvrđenim činjenicama iznetim u postupku, Sud je zaključio da bi se to moglo odnositi na situacije ili činjenice nastale nakon 25. aprila godine. Razmatrajući pitanje nadležnosti prima facie, Sud je konstatovao sledeće: S obzirom da je s jedne strane, SR Jugoslavija očekivala da Sud prihvati nadležnost ratione temporis za već postojeće sporove ili sporove koji tek mogu proizaći nakon potpisivanja deklaracije, tako i s druge strane, i u odnosu na činjenice i situacije koje proisteknu nakon ovog potpisivanja, 49 u cilju ocene da li Sud ima nadležnost u predmetnom slučaju, dovoljno bi bilo da se u kontekstu njenog sadržaja utvrdi da li je izneti spor nastao pre ili nakon 25. aprila godine, kao datuma kada je deklaracija potpisana. Otuda je Sud zaključio da je bombardovanje otpočelo 24. marta godine i da je trajalo kontinuirano do, i nakon 25. aprila godine, pa s 47 Za razloge prihvatanja i neprihvatanja obavezne nadležnosti pre i posle Drugog svetskog rata od strane Jugoslavije videti: Stevan Đorđević, Međunarodno sudstvo i Jugoslavija, Sudska praksa, Beograd, 1996, str East Timor Case (Portugal v. Australia), International Court of Justice Reports, 1995, p Right of Passage over Indian Territory, Merits, Judgment, International Court of Justice Reports, The Hague, 1960, p. 34.